Standpunt: natuur in agrarische bestemming

De vrijwilligers van Natuurpunt herstellen de natuur soms ook op gronden die een agrarische bestemming hebben op het gewestplan van de jaren ’70. Dat is noodzakelijk om een sterk natuurnetwerk te realiseren. Op deze pagina leggen we uit hoe dat zit en wat de impact is.
Bouwen aan een sterk natuurnetwerk
Vlaanderen is de natuurarmste regio van Europa. Bovendien is de natuur sterk versnipperd en erg kwetsbaar. Als we het enorme biodiversiteitsverlies willen stoppen en Vlaanderen klimaatrobuust willen maken, hebben we een sterker natuurnetwerk nodig. Concreet betekent dat: natuurgebieden uitbreiden en verbinden met elkaar.
Op het gewestplan van 1970, dat we vandaag nog altijd hanteren, zijn die noodzakelijke verbindingen niet voorzien. Grote delen van het landschap werden toen grof ingekleurd als landbouw, terwijl ze eigenlijk meer natuurwaarde dan landbouwwaarde hebben. Het gaat dan over riviervalleien, schrale gronden, bossen en natte graslanden die voor de landbouw minder geschikt zijn.
Daarom werd begin 2000 afgesproken om 33.000 van de 783.000 hectare landbouwgrond (4,2%) te herbestemmen als natuur. 25 jaar later is die herbestemming nog altijd niet gerealiseerd. We dringen aan bij het beleid op een nieuwe ruimtelijke balans, die zekerheid biedt voor boer en natuur.
Ondertussen proberen we de natuur wel de extra ruimte te geven die ze verdient. Als de vrijwilligers van de lokale afdelingen van Natuurpunt dus landbouwgrond kopen of opnemen in onze natuurvisie (de zogenaamde ‘globale kaders’), dan past dat binnen die extra ruimte die 25 jaar geleden al voorzien werd voor meer natuur.
Natuur is de oplossing, niet het probleem
De noodzakelijke natuuruitbreidingen en -verbindingen worden soms door lobbygroepen geframed als een bedreiging voor de landbouw, maar dat klopt niet. Uit een analyse van Departement Landbouw blijkt dat de grond in effectief landbouwgebruik de laatste 20 jaar stabiel blijft rond de 625.000 hectare, bijna de helft van Vlaanderen. De beperkte extra ruimte voor natuur (33.000 van 738.000 hectare) heeft daar nauwelijks impact op.

In de praktijk blijkt dat landbouwgrond die voor een ander doel gebruikt wordt, veel vaker naar industrie (38%), recreatie (20%) en wonen (13%) gaat, dan naar natuur (4%). De verharding van Vlaanderen bedreigt zowel landbouw als natuur: nog elke dag verdwijnt er 5 hectare onder het beton. Daarnaast is er vandaag veel meer natuurgebied in landbouwgebruik (45.000 hectare) dan landbouwgebied in natuurgebruik (14.000 hectare). Het is dus niet correct om de natuur de zwarte piet toe te schuiven.

In de praktijk:
- kiezen boeren nog altijd zelf aan wie ze hun grond verkopen
- drijft Natuurpunt de prijs niet op: de aankoopsubsidies vallen stelselmatig weg als de prijs stijgt
- worden (jonge) boeren op zoek naar grond overboden door mensen die de landbouwgrond gebruiken als bedrijventerrein, villagrond of paardenweide.
Natuurherstel biedt vooral veel oplossingen. Iedereen heeft baat bij een sterk natuurnetwerk: burgers, bedrijven én boeren. We hebben allemaal een gezonde bodem, lucht en water en een bruisende biodiversiteit nodig. Bovendien is meer natuur zowat de enige manier om ons te beschermen tegen de grillen van het veranderende klimaat, zoals overstromingen en droogtes. Landbouwers zijn daar trouwens vaak het eerste en ergste slachtoffer van.
Ons standpunt in een notendop
- geef de natuur de extra ruimte die ze verdient
- leg die ruimte ook vast in een nieuwe ruimtelijke balans
- laat iedereen profiteren van een sterker natuurnetwerk.
Deel je dit natuur.stand.punt?
Vaak gestelde vragen
1. Drijft Natuurpunt de prijzen voor landbouwgrond op met subsidies?
Nee, Natuurpunt drijft de prijs van landbouwgrond niet op, want naarmate de prijs stijgt vallen de aankoopsubsidies weg. Gemiddeld kunnen we gronden aankopen met 70% subsidies en 30% eigen middelen. De subsidies stelselmatig af als de prijs stijgt. Voor gronden die echt interessant zijn voor landbouwers, projectontwikkelaars of vastgoedmakelaars kunnen we dus niet mee opbieden. Het subsidiesysteem is zo opgesteld dat we ze enkel kunnen inzetten voor percelen die voor andere functies minder geschikt zijn.
2. Slokt de natuur de landbouwgrond op?
Nee, landbouwgrond die een nieuwe bestemming krijgt gaat vooral naar industrie, woningen en paardenweides. Tussen 2010 en 2019 kreeg 1.960 hectare HAG een andere bestemming. Slechts 4% daarvan ging naar natuur, 38% naar industrie, 20% naar recreatie en 13% naar wonen. Daarnaast is er vandaag veel meer natuurgebied in landbouwgebruik (45.000 hectare) dan landbouwgebied in natuurgebruik (14.000 hectare).
3. Komt de voedselzekerheid in het gedrang als we de natuur versterken?
Nee, met 47% van Vlaanderen in landbouwgebruik is dat haast onmogelijk, ook niet als er een paar procenten naar natuur zouden gaan. Uit een analyse van Departement Landbouw blijkt dat de grond in effectief landbouwgebruik de laatste 20 jaar stabiel blijft rond de 650.000 hectare. De druk komt van de intensieve, op export gerichte veeteelt. 75% van het landbouwareaal wordt gebruikt om veevoer zoals gras en maïs te telen. Daarbovenop importeren we nog eens dubbel zoveel soja van overzee. Dat alles voor een gigantische veestapel. De helft van het vlees wordt geëxporteerd naar het (verre) buitenland.
Eén van de drukbevolkste gebieden ter wereld wordt zo gebruikt als veestal. En wij zitten - letterlijk - in de stront. Voedselproductie is een noodzaak, maar de intensieve landbouw weegt te zwaar op de omgeving. De overmaat aan stikstof, kunstmest en pesticiden vervuilen onze lucht, bodem en waterlopen en wegen op onze gezondheid. Als je dan hoort dat veel landbouwers niet rondkomen, dan is het duidelijk dat de lusten niet opwegen tegen de lasten.
4. Wat zijn de globale kaders van Natuurpunt?
Een globaal kader is een oefening om onze visie voor natuurontwikkeling vast te leggen. De natuur in Vlaanderen is versnipperd en kwetsbaar en door natuurgebieden te vergroten of te verbinden, creëren we robuuste natuur die ons helpt om de klimaat- en biodiversiteitscrisis aan te pakken. In een globaal kader nemen we meer gebieden/percelen op dan enkel diegene die nu al waardevolle natuur zijn. We kiezen bewust voor gronden die voor natuur een grote potentie hebben, maar voor landbouw vaak minder interessant zijn bijvoorbeeld gronden die in een natte vallei liggen of net heel schraal zijn.
5. Is de procedure rond de globale kaders wel transparant?
Ja, Natuurpunt volgt voor het indienen van dit globaal kader minutieus de procedure zoals die is voorgeschreven in het natuurdecreet door het Agentschap Natuur en Bos (ANB).
- De consultatieronde wordt bekendgemaakt via affiches die opgehangen worden op verschillende, duidelijk zichtbare plaatsen in en rond het gebied.
- De plannen worden gepubliceerd op de website van het Agentschap Natuur en Bos, waar iedereen ze vrij kan inkijken.
- Het ANB vraagt advies aan de gemeentes.
- Vaak wordt het natuurbeheerplan ook nog voorgesteld op een overleg waarop de lokale overheden, landbouworganisaties en regionaal landschap uitgenodigd zijn.
6. Wat is de impact als je grond binnen een globaal kader valt?
Zolang Natuurpunt geen eigenaar is van de grond, verandert er niks. Mocht de eigenaar zijn grond willen verkopen, dan beslist die zelf aan wie hij verkoopt. Valt de grond binnen ons globaal kader, dan willen we die graag kopen om de natuur te versterken. Maar Natuurpunt kan niet hoog bieden, want naarmate de prijs duurder wordt, vallen de subsidies stelselmatig weg.
7. Legt een globaal kader extra beperkingen op?
Nee, een globaal kader legt geen extra beperkingen op aan de gronden die er in liggen. Voor landbouwgronden verandert er niets op vlak van teeltvrijheid, pacht, bemesting en afstandsregels. Ook voor particulieren die willen bouwen of verbouwen op bouwgrond in de omgeving van een globaal kader verandert er niets.
Deze natuurgebieden zijn door de voorbije decennia heen echte natuurparels geworden. Ze zouden nooit bestaan hebben als de vrijwilligers van Natuurpunt zich niet geëngageerd hadden om gronden aan te kopen met publieke en private middelen en daar de natuur te herstellen in functie van het algemene belang.
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief