Standpunt bodem

Op vraag van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen en Kunsten maakten gerenommeerde wetenschappers in 2021 een analyse van het Vlaamse bodembeleid. Bodems staan borg voor onder meer voedselproductie, waterhuishouding, koolstofopslag en een flink aandeel van onze biodiversiteit. Bodemgezondheid vinden de auteurs dan ook een ‘publiek goed’, ongeacht of de grond in privaat of publiek bezit is.  

Het rapport leest als een ‘last call’ aan het adres van de Vlaamse Regering. Die moet haar bodembeleid in de brede zin van het woord radicaal en dringend bijsturen. Twee pijnpunten raken immers niet opgelost: het vertalen van de betonstop naar daadkrachtige acties en het voorkomen van bodemuitputting door te intensieve landbouwpraktijken. Voor dat laatste moet eerst nog geïnvesteerd worden in een systeem om bodemgezondheid nauwgezet te monitoren, want momenteel vaart Vlaanderen daar stekeblind.

Natuurpunt vindt het hoogtijd dat de Vlaamse Regering zich uit die onwetendheid graaft en heeft ook aanbevelingen om dat op korte termijn te doen. 

Effectiviteit erosiebeleid (blijft) vaag gemeten

Voor de verhardingsgraad van Vlaanderen op te volgen bestaan ondertussen goede meetinstrumenten en is die kennis ook publiek toegankelijk. Daar zal het welslagen van een betonstop dus niet van afhangen. Wel aan een gebrek aan daadkracht. We boeren met 6ha verharding per dag immers nog steeds achteruit in plaats van vooruit.

Het is vooral inzake de bodemgezondheid van onze landbouwgronden, die meer dan 50% van Vlaanderen beslaan, dat we in het duister blijven tasten. Zo kaartte Natuurpunt vorige zomer al aan dat de effectiviteit van het Vlaame erosiebeleid met flink wat ruis gemeten wordt, omdat ze gebaseerd is op vrijblijvende en niet gecontroleerde informatie uit de jaarlijkse landbouwaangifte. We weten dus niet wie welke maatregelen waar toepast. Laat staan dat we ruimtelijk kunnen inschatten aan welk ritme onze bodems degraderen door afspoeling.  

Dat kan eenvoudig worden opgelost door landbouwers systematisch te laten registreren welke van de verplichte erosiemaatregelen zij toepassen op erosiegevoelige percelen. De Vlaamse milieuadministratie deed tijdens de besprekingen voor het toekomstige Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) voorstellen om die kennishiaat weg te werken door deze informatie verplicht op te vragen in de landbouwaangifte. Dat voorstel werd door de landbouwadministratie van tafel geveegd.

Bodemgezondheid als privaat of publiek goed?

Ook voor het uitrollen van een beleidsmatig verankerd bodempaspoort lijken de hakken in het zand te worden gezet. Zo’n paspoort zou relevante meetgegevens kunnen verzamelen voor elk landbouwperceel en kan als Vlaamse bodembarometer een welgekomen instrument zijn voor zowel overheid als landbouwer. De overheid kan er namelijk de effectiviteit van haar bodembeleid mee meten en voor landbouwers kan het door de overheid als maatstaf gebruikt worden om bodemverbeterende landbouwpraktijken te belonen en uitputting te ontraden. 

Om zo’n systeem op te zetten zou het bodempaspoort best als randvoorwaarde gekoppeld worden aan de rechtstreekse inkomenssteun voor landbouwers, jaarlijks zo’n 250 miljoen euro. Die suggestie maakten zowel Natuurpunt als de Vlaamse milieuadministratie. De landbouwadministratie neemt momenteel stappen om zo’n bodempaspoort via het landbouwloket aan te bieden, maar kiest daarbij opnieuw voor vrijblijvendheid en onwetenheid. Wanneer landbouwers namelijk vrij kunnen kiezen of zij de verzamelde informatie al dan niet met de overheid delen, ontneem je het concept van zijn beleidsrelevantie en blijft de overheid blind rijden. De aanbevelingen van het expertenrapport indachtig, zou het van beleidsvisie getuigen dat deze plannen dus worden bijgesteld. Bodemgezondheid belangt de hele maatschappij aan. Ook de kennis erover moet dus als een publiek goed worden beschouwd. Natuurpunt verwacht dat een Vlaamse Regering over dat soort basisprincipes waakt.

Ga zelf aan de slag

Maar landbouwers of grondeigenaars moeten niet wachten op een monitoringssysteem of een bodempaspoort om zelf aan de slag te gaan met hun bodem. Er bestaan vandaag zeer handige en snelle, goedkope oplossingen om je bodemkwaliteit te meten. Eén van de meest effectieve testen is de Slake test. Als je grondstaal binnen het uur op de onderkant van de pot met water ligt, dan is je bodemgezondheid slecht. Je kan deze test makkelijk thuis zelf doen. Het enige dat je nodig hebt is een doorzichtige vaas en wat kippengaas.

Om de bodemverdichting te meten kan je gebruik maken van een penetrometer. Ook dit kan je makkelijk thuis zelf maken door met een stalen of aluminium stok in de grond te drukken dmv je lichaamsgewicht. Zodra je niet verder kan duwen zit je op de verdichte laag in je bodem. De beste oplossing om van die verdichte laag af te geraken is om gewassen te telen met diepe penwortels en natuurlijk niet meer ploegen.