LIFE Wetlands4Cities

Mechelen (BE) en Tilburg (NL) worden steeds vaker geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering, zoals wateroverlast, droogte, hittestress en verlies van biodiversiteit. Door de hoge verharding en verstoorde waterhuishouding kan regenwater moeilijk infiltreren, wat leidt tot overstromingen. Tegelijkertijd hebben historische ingrepen, zoals het rechttrekken van rivieren, wetlands aangetast, waardoor natuurlijke buffers verloren zijn gegaan. Dit heeft niet alleen impact op de natuur, maar ook op de landbouw, die te maken heeft met afnemende waterbeschikbaarheid en verminderde productiviteit.

Om deze uitdagingen aan te pakken, ging in 2022 het Europese LIFE-project Wetlands4Cities van start. In samenwerking met zeven partners - vier uit Vlaanderen (Natuurpunt, stad Mechelen, Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), Waterschap Pidpa) en drie uit Nederland (Natuurmonumenten, stad Tilburg, Waterschap De Dommel) heeft het project als doel om 360 hectare wetlands rond Mechelen en Tilburg te herstellen tegen 2027. Andere partners, zoals het Agentschap Natuur en Bos (ANB) en bedrijven zoals Cummins Inc. dragen bij aan de financiële steun. Door deze gebieden opnieuw te verbinden met natuurlijke waterlopen en water langer vast te houden, draagt het project bij aan beter waterbeheer, hogere biodiversiteit en veerkrachtigere steden en landbouwgebieden. De verwachte resultaten zijn onder andere vermindering van overstromingsrisico’s, hittestress en een aantrekkelijker landschap voor recreatie en natuur.

Meer informatie over de verschillende types wetlands in Vlaanderen, zijn locatie en zijn voordelen vind je hier. 

Wetlands4Cities in Mechelen

Natuurpunt zal samen met de VMM 320 ha wetlands rond Mechelen herstellen. Die wetlands zijn van nature aanwezig in de valleien van de Barebeek, Vrouwvliet en de Zenne. Mechelen werd op Wereld Wetlands Dag op 2 februari 2025 officieel uitgeroepen tot Ramsar-stad, een erkenning voor haar inzet in de bescherming en het herstel van wetlands.

De stad zet verder in op duurzaam waterbeheer door regenwater en afvalwater te scheiden. Hierdoor stroomt enkel schoon regenwater in de beken, wat bijdraagt aan een betere waterkwaliteit. Tegelijk gaan we voor vergroening in de stad, wat een gezondere en aangenamere leefomgeving creëert. Voor elk gebied zijn er concrete plannen om de waterhuishouding te verbeteren en de ecologie te herstellen die worden in 2025 vastgelegd na het afronden van de hydrologische studie. Meer informatie over de partners is hier te vinden: over VMM, Stad Mechelen, Pidpa, Stad Tilburg, Waterschap De Dommel en Natuurmonumenten. 

Ontharden en vergroenen 

Natuurpunt werkt samen met stad Mechelen om straten te ontharden en te vergroenen waar dat mogelijk is. Dit bevordert waterinfiltratie en vult het grondwater aan. Waar water vroeger snel werd afgevoerd, is het doel nu om het lokaal vast te houden en de sponswerking van de bodem te herstellen. Dit draagt bij aan een robuustere waterhuishouding en helpt droogte en overstromingen te bestrijden.

Regenwater en afvalwater scheiden 

In samenwerking met de waterschap Pidpa wordt regenwater gescheiden van afvalwater en optimaal gebruikt voor natuurlijke infiltratie in de regio. Door schoon hemelwater te bufferen in grensgebieden met natuurvalleien, zoals de Vrouwvliet, versterken we de natuurgebieden en vergroten we de klimaatbestendigheid van Mechelen. Bewoners worden via informatiemomenten op de hoogte gebracht van deze visie en konden vragen stellen aan vertegenwoordigers van verschillende diensten.

Betrokkenheid

Om Mechelaars te inspireren om natuur terug te brengen in hun leefomgeving, wordt een video met Bartel van Riet gedeeld. Daarnaast is er een renovatiecoach beschikbaar die gratis advies geeft over duurzame en energetische renovaties. Initiatieven zoals het Vlaams Kampioenschap Tegelwippen (1 maart - 31 oktober 2023) en het Geveltuinen-initiatief in de Grote Nieuwendijkstraat hebben ontharding en vergroening extra gestimuleerd.

Verder loopt er een citizen science-project (2023-2027), waarbij bewoners van Tilburg en Mechelen sensoren in hun tuin laten plaatsen. Dit verhoogt het bewustzijn over de effecten van hitte, droogte en extreme neerslag en verzamelt lokale data over  de huidige situatie.

Meer informatie over vergroeningsinitiatieven is te vinden hier en over Stad Mechelen hier.

Er komt een nieuwe klimaatfietsroute online die de drie gebieden binnen Natuurpark Rivierenland verbindt. De route voert langs waterrijke natuur én plekken die in de toekomst groener en klimaatrobuuster kunnen worden (fietsroute is onder te vinden). Onderweg passeer je ook verschillende Animalinas-kunstwerken, gemaakt door graffiti-artiest Dzia. Deze muurschilderingen tonen lokale diersoorten en benadrukken het belang van natuurverbinding in het Rivierenland. De officiële route wordt op 18 mei 2025 via GPS opengesteld.

Acties in natuurgebieden

Het projectgebied rond Mechelen omvat drie deelgebieden: de Zennevallei, de Vrouwvlietvallei en de Barebeekvallei, die op de bovenstaande kaart zichtbaar zijn.

Om de natuurlijke hydrologie te herstellen, richten we ons op de volgende mogelijke maatregelen: het verlagen van dijken, verwijderen van kunstmatige oeververstevigingen, en het herstellen van de natuurlijke waterhuishouding. Daarnaast willen we een flexibeler waterniveau beheer instellen door bestaande infrastructuur te benutten, waardoor we watertekorten in droge perioden kunnen voorkomen en overtollig water beter kunnen reguleren. Tot slot worden betonnen oeververstevigingen verwijderd en de oevers afgeschuind om de ecologische veerkracht van de waterloop te verbeteren, wat bijdraagt aan een duurzamer stedelijk ecosysteem. Na de afronding van de hydrologische studie zullen de meest geschikte maatregelen worden vastgesteld.

Tilburg is een stad die zich actief inzet voor de verduurzaming van haar omgeving, met bijzondere aandacht voor de ontwikkeling van stedelijke wetlands. In het Landschapspark Pauwels, dat 40 hectare beslaat, staat een innovatief en aantrekkelijk water- en klimaatlandschap centraal. De gemeente Tilburg werkt samen met waterschap De Dommel en andere partners, zoals Natuurmonumenten, om een schoon en mooi watersysteem te creëren. Dit systeem is gericht op het opvangen, zuiveren en teruggeven van overtollig regenwater aan de natuur, wat bijdraagt aan de ecologische gezondheid van de regio.

Dit watersysteem is ontworpen om overtollig regenwater op te vangen, te zuiveren en terug te brengen naar de natuur, wat bijdraagt aan de ecologische gezondheid van de hele regio. Door gebruik te maken van geavanceerde sedimentatie- en retentiemethoden, vermindert Tilburg stedelijke overstromingen, verrijkt het de biodiversiteit en ondersteunt het duurzame landbouw. Deze inspanningen sluiten aan bij de overkoepelende visie van de strategie "De Stad als Waterbron", die in 2021 werd aangenomen en het belang benadrukt van de integratie van waterbeheer in stedelijke planning en ontwikkeling.

Ontharden

De gemeente Tilburg richt zich op het waar mogelijk ontharden van de stad en het creëren van groene ruimtes om betere waterinfiltratie mogelijk te maken en de veerkracht tegen overstromingen te vergroten. In samenwerking met Waterschap De Dommel werken ze aan het scheiden van regenwater en afvalwater, waardoor de druk op het rioolstelsel tijdens zware regenval wordt verminderd en waterverontreiniging wordt voorkomen. Deze inspanningen dragen bij aan een duurzaam waterbeheer.

Blauwe Aders

Een belangrijk onderdeel van het watersysteem in Tilburg is het netwerk van blauwe aders. Deze waterwegen spelen een cruciale rol bij het afvoeren van regenwater, vooral tijdens hevige neerslag. Het regenwater wordt afgevoerd naar de randen van de stad en komt daar terecht in een systeem van bezink- en bergingsvijvers, evenals helofytenfilters. Dit systeem zorgt ervoor dat het water uiteindelijk geloosd wordt op het centrale waterhart in het Landschapspark Pauwels. 

Dit vermindert niet alleen overstromingen in de stad, maar draagt ook bij aan een gezond en duurzaam ecosysteem. Deze blauwe aders dienen niet alleen als functionele waterwegen, maar ook als essentiële onderdelen van het bredere klimaatbestendige watersysteem. Ze versterken de waterrijke verbindingen tussen natuurgebieden zoals De Brand en Huis ter Heide, waardoor Tilburg beter is uitgerust om extreme weersomstandigheden op te vangen en tegelijkertijd ruimte biedt voor biodiversiteit om te bloeien.

Natuur en Landbouw 

Het waterlandschap in het Landschapspark Pauwels heeft niet alleen voordelen voor de stad, maar ook voor de landbouw. Het zorgt voor ontlasting van het stedelijke watersysteem en biedt extra water voor landbouwgebruik. Een netwerk van beekjes, vijvers, wadi’s en greppels bevordert de waterberging en helpt bij het herstel van het grondwater. Dit bevordert een natuur inclusieve landbouw, waarbij ecologie en waterbeheer hand in hand gaan. In Tilburg komen deze elementen samen, waardoor er een harmonieuze relatie ontstaat tussen natuur, landbouw en stedelijke ontwikkeling.

De wetlands van Tilburg fungeren ook als essentiële buffers. Projecten zoals de wetlands aan de Kalverstraat, Moerstraat en Bos- en Beemdweg, opgenomen in de gedetailleerde plannen van de stad, hebben als doel overstromingen te voorkomen, de waterkwaliteit te verbeteren en de klimaatresistentie te vergroten. Deze gebieden combineren natuurlijke waterbeheersing met mogelijkheden voor recreatie en educatie, waardoor multifunctionele ruimtes ontstaan die bewoners dichter bij de natuur brengen.

Betrokkenheid

Om het succes van deze initiatieven te waarborgen, betrekt Tilburg actief haar gemeenschap. Bewoners worden aangemoedigd om bij te dragen aan klimaatadaptatie door hun tuinen veerkrachtiger te maken via programma’s zoals de gratis klimaatpakket van Natuurmonumenten, die praktische tips bieden voor het bestrijden van droogte en wateroverlast. Evenementen en participatieactiviteiten bevorderen verder de betrokkenheid van het publiek en stimuleren een gedeelde verantwoordelijkheid voor de toekomst van de stad.

Er wordt ook gewerkt aan een innovatief educatief spel, ontworpen om kinderen te helpen de uitdagingen en oplossingen op het gebied van waterbeheer beter te begrijpen. Deze inspanningen weerspiegelen de toewijding van Tilburg om bewustwording te vergroten en ervoor te zorgen dat alle belanghebbenden goed geïnformeerd en betrokken zijn bij het bouwen van een duurzame toekomst.

Meer informatie over lopende en toekomstige acties is te vinden op de website van de gemeente Tilburg en Natuurmonumenten.

Het LIFE Wetlands4Cities-project toont het internationale belang van natte natuurherstel als oplossing voor klimaatuitdagingen. Door wetlands in verstedelijkte regio’s zoals Mechelen en Tilburg te herstellen, draagt het project bij aan robuust waterbeheer, verhoogde biodiversiteit en een veerkrachtig landschap. Deze inspanningen bieden waardevolle inzichten die wereldwijd toepasbaar zijn. Met ons project willen we graag ten minste 50 steden en gemeentes betrekken.

Om de impact van klimaatverandering verder aan te pakken, wordt het project opgeschaald via de ‘Green Deal Klimaatbestendige Omgeving,’ een samenwerking tussen het Departement Omgeving, de Vlaamse Milieumaatschappij, Natuurpunt en 14 andere partners. In deze Green Deal leidt Natuurpunt de focusgroep ‘sponssteden’ – gebieden die zo ontworpen worden om water beter vast te houden, en zo steden en landschappen weerbaarder te maken tegen extremen zoals droogte en overstromingen.

Daarnaast werkt Natuurpunt aan het Wetlandplan om tegen 2027 bijna 1,500 ha natte natuur in 18 natuurgebieden te herstellen in Vlaanderen. Verder is Natuurpunt sinds eind 2023 partner van Wetlands International, een wereldwijde organisatie voor wetlandbehoud. Deze samenwerking erkent Natuurpunt’s expertise in Vlaanderen en biedt nieuwe kansen om wetlandherstel internationaal op te schalen. De ervaring van Natuurpunt met herstelprojecten in sterk verstedelijkte regio’s vormt een grote meerwaarde voor dit internationale netwerk en biedt een inspirerend model voor klimaatbestendige steden wereldwijd.

Eco-hydrologische studies

Er is een eco-hydrologische studie afgerond in februari voor de gebieden rond Mechelen. De eco-hydrologische studie in Tilburg is ook bijna af. De inrichtingswerken starten zodra de vergunningen zijn goedgekeurd.

Samenwerking met Cummins in Mechelen

Natuurpunt en Cummins Inc. werken samen aan de vernatting van de natuurgebieden Mechels Broek en Den Battelaer in Mechelen. Het project, dat over twee jaar loopt, richt zich op maatregelen zoals de vernatting van het gebied door onder andere afgravingen en het installeren van een zonnepomp die water van de Dijle in Mechels Broek pompt. Verder wordt er een nieuwe kijkhut geplaatst die een unieke wildlife-beleving biedt. Cummins ondersteunt dit initiatief als onderdeel van hun duurzame waterprogramma.

LIFE Wetlands4Cities  op Linkedin

Vanaf januari 2025 kan je updates van het LIFEWetlands4Cities-project op het Linkedin-project pagina volgen.

Mechelen uitgeroepen tot Ramsar-stad tijdens Wereld Wetlands Dag

Op zondag 2 februari 2025 werd Mechelen officieel uitgeroepen tot Ramsar-stad tijdens een bijzonder evenement ter gelegenheid van Wereld Wetlands Dag. De erkenning bevestigt de inzet van Mechelen voor de bescherming en het herstel van wetlands en kreeg ruime aandacht in de pers, met berichtgeving in onder andere HLN, Het Nieuwsblad, Stad Mechelen, Radioreflex, Gazet van Antwerpen, VRT en Radio 2.

Het evenement, georganiseerd door Natuurpunt, de Stad Mechelen en Thomas More, bracht het belang van natuurherstel en natte natuur onder de aandacht. Bezoekers konden de impact van water in de stad ervaren via een media beleving, een unieke boottocht op de Dijle maken en deelnemen aan een begeleide wandeling door het Mechels Broek. Daarnaast werd het LIFE Wetlands4Cities-project en het Wetlandplan toegelicht, beide cruciaal voor het herstel van natte natuurgebieden en de rol van sponsnatuur in Vlaanderen.

Tijdens het evenement werden de Sponscursus, een zes weken durend leerprogramma over sponsnatuur en klimaatadaptatie, en de nieuwe klimaatfietsroute rond Mechelen actief gepromoot. 

Voorbehoud: De meningen en standpunten die worden weergegeven, zijn echter uitsluitend die van de auteur(s) en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs die van de Europese Unie of CINEA. Noch de Europese Unie, noch de subsidieverlenende autoriteit kan hiervoor verantwoordelijk worden gesteld.

Contact 

Amelia ILIEVA

Dienst Planning & Projecten
Projectcoördinator LIFE Wetlands4Cities
Tel. +32479962666

Partners