Zouden we beter af zijn in een wereld zonder muggen?

Er zijn maar weinig mensen die een goed woord te vertellen hebben over muggen. Ze houden je ‘s avonds wakker, bezorgen je gigantische jeuk en zijn dragers van Zika en malaria. Vooral nu ze talrijk aanwezig zijn door de overvloedige regenbuien wordt er al wel eens gevraagd waarom die dieren überhaupt bestaan. En of we niet beter af zouden zijn in een wereld zonder muggen.

Vooreerst: de ene mug is de andere niet. Er zijn wereldwijd meer dan 3500 soorten muggen. Zowel mannetjes als vrouwtjes voeden zich met nectar en plantensappen. De vrouwtjes van veel van de muggensoorten hebben een bijkomende strategie ontwikkeld en zijn parasitair: ze zuigen bloed bij zoogdieren, vogels, reptielen, amfibieën en zelfs bij vissen en sommige geleedpotigen. Ze gebruiken de proteïnen van die bloedmaaltijd voor het ontwikkelen van eieren. Maar, niet alle soorten zijn bloedzuigers, en slechts een klein deel van de muggen zuigt bloed bij de mens. Alle muggen over dezelfde kam scheren is dus verkeerd.

Maar wat met het ecologisch nut van de muggen? Enerzijds dienen ze als voedselbron voor allerlei dieren. De larven worden gegeten door waterkevers, libellenlarven, amfibieën en vissen. De volwassen dieren worden dan weer bejaagd door onder andere vleermuizen. Het verdwijnen van muggen betekent dus dat er minder voedsel is voor al deze soorten. Onderzoek aan het Franse Tour du Valat wees ook uit dat het gebruik van een muggen-specifiek insecticide heel wat neveneffecten heeft. Zo bleek het gevolgen te hebben voor het aantal eieren en overlevingskansen van kuikens van de Huiszwaluw. Er werden minder muggen gegeten, maar ook minder spinnen en libellen, hun predatoren.

Een tweede belangrijke rol voor de muggen ligt bij bestuiving. Doordat hun levenscyclus zich bij water afspeelt, zijn ze voornamelijk van belang voor waterplanten en planten van nattere bodems.

De afkeer voor muggen is evenwel begrijpelijk. De muggenfamilie is de dodelijkste ter wereld. Maar ze is het niet opzettelijk. Malaria, dengue, gele koorts, het Zika- en Westnijlvirus: het zijn allemaal ziektes die overgebracht worden via besmet bloed van het ene individu naar het andere. Maar het zijn de ziektekiemen die gebruik maken van specifieke muggensoorten om zich te kunnen verspreiden. Veel van die ziektes worden bovendien door een heel beperkt aantal soorten overgebracht. Vooral het genus Aedes is dodelijk. Aedes-muggen alleen zijn verantwoordelijk voor de verspreiding van gele koorts, dengue en Zika. Het Griekse Aedes betekent trouwens ‘vervelend’.

De slechte reputatie is te herleiden tot een heel beperkt aantal boosdoeners, en het idee om alle muggen uit te roeien is overdreven en praktisch onmogelijk.

Een veel beter idee is om te focussen op die specifieke groep met schadelijke gevolgen voor de mens. En dit kan op verschillende manieren. Neem malariaprofylaxe, haal je inentingen, gebruik muskietennetten en deet,… Maar niet iedereen heeft toegang tot deze verzorging, en niet alle ziektes hebben al een efficiënt vaccin. Een nieuw kandidaat-vaccin voor malaria toont een 40% doeltreffendheid, maar werkt enkel tegen de ziekte en niet tegen de infectie. De verspreiding van malaria wordt hiermee nog niet bestreden.

Alternatieve methodes zoals het beheer van het leefgebied van muggen kunnen helpen. Het aanpakken van de broedpoelen van malariamuggen heeft al goede resultaten opgeleverd. Verder kan een soort steriele-insecten-techniek worden gebruikt, waarbij miljoenen steriele mannetjes worden vrijgelaten. Vrouwtjes die paren met deze mannetjes, krijgen geen nakomelingen. Dit is geen permanente oplossing aangezien deze steriliteit vanzelfsprekend niet kan worden overgedragen naar de volgende generatie. Uitroeiing is hiermee dus ook niet mogelijk, enkel beheersing.

Conclusie: muggen hebben als bestuiver en voedselbron zeker een rol te spelen in de natuur. Haal de paar rotte vruchten uit de oogst, maar gooi niet alles weg. Het is onnodig en het kan alleen maar (onvoorspelbare) negatieve gevolgen hebben op ons ecosysteem.

Tekst: Simon Degryse, Natuurpunt (Professor Marc Coosemans van het Instituut voor Tropische Geneeskunde zorgde voor de nodige nuances)
Foto: D. Sikes

Oorspronkelijk verscheen de vraag op reddit: https://www.reddit.com/r/askscience/comments/4k8sbv/what_would_be_the_effect_of_removing_mosquitoes/