Zandwinning in natuurgebied op zee: nog van deze tijd?

De Noordzee is het grootste natuurgebied van België. Meer nog, je zou de Noordzee kunnen beschouwen als de 11de provincie van België, met een oppervlakte van bijna 3.500 km². Het is de thuis van meer dan 2.100 soorten planten en dieren. Maar de toestand van de Noordzeenatuur is zorgwekkend, ondanks beschermde Natura 2000-gebieden. Verstorende activiteiten, zoals zandwinning, gaan onverminderd door, zelfs in beschermd natuurgebied. Daarom roept de 4Sea coalitie (Bond Beter Leefmilieu, Greenpeace Belgium, Natuurpunt en WWF België) op tot afbouw en uiteindelijke stopzetting van zandwinning in natuurgebieden op zee.

De zee stopt immers niet aan de grens. De nood aan zand kan dus bekeken worden op een Europees niveau. Daarnaast is het belangrijk om bewuste maatschappelijke keuzes te maken en de transitie in te zetten naar een circulaire economie, want zand is een niet-hernieuwbare grondstof en de zandlimiet is in zicht. Naast recyclage is het ook erg belangrijk om de levensduur te verlengen inzake alles wat “bouw en bouwmaterialen” betreft. Winning van zeezand dient langdurige en structurele toepassingen te krijgen. Zand gebruiken voor bouwconstructies zorgt voor een lange levensduur van het product. Het regulier opspuiten van de kustlijn voldoet hier niet aan en is het aandachtspunt om de zandbalans beter in evenwicht te brengen. Alternatieve manieren voor onze broodnodige kustverdediging zijn én meer doeltreffend én minder zandbehoevend. Het aangroeien van een mature duingordel, zelfs voor de dijk, past binnen het circulaire verhaal en is een nature-based solution voor onze kustverdediging. Op deze manier wordt het zand vastgehouden voor onze kust, in plaats van jaar na jaar opgespoten en opnieuw weggespoeld te worden richting Nederland.

Beschermde Noordzeenatuur in Natura 2000 gebieden

In het Belgisch deel van de Noordzee zijn alle beschermde gebieden Natura 2000-gebieden. De beschermde Natura 2000 zones herbergen twee belangrijke beschermde habitattypes: ‘Permanent met zeewater overspoelde zandbanken’ en ‘Riffen: Grindbedden’. Deze kwetsbare natuur moet beschermd worden om ze kans op herstel te geven.

Staat van ondiepe zandbanken

De staat van instandhouding van de ondiepe zandbanken en omliggende gebieden is verarmd door een decennialange impact en wordt als matig ongunstig beoordeeld. Niet enkel de bodem werd aangetast (vooral door zandwinning en boomkorvisserij), ook de waterkwaliteit is veranderd door een invloed van vervuild water vanaf het land. Voor de benthosgemeenschap (alle organismen die leven op de bodem van zoete en zoute wateren) vond er waarschijnlijk een shift plaats naar soorten die zich snel en massaal kunnen voortplanten (r-strategen, ofwel ‘ratten’), en die weinig gevoelig zijn voor verstoring. Soorten die lang leven, en zich slechts langzaam voortplanten, en meestal relatief groot kunnen worden (K-strategen, ofwel ‘Koningen’) zijn zeldzaam geworden of zijn verdwenen.

Staat van grindbedden

Voor het habitattype van de grindbedden is de situatie helaas nog ernstiger. De staat van instandhouding van het gebied is ongunstig: de natuurlijke oesterbedden zijn volledig verdwenen, en er kan niet aangetoond worden dat het gebied nog gebruikt wordt als paaigebied door haring (in het verleden was de vangst van haring veruit de belangrijkste Noordzeevisserij). Enkel de habitat is nog (tenminste gedeeltelijk) aanwezig: er kon aangetoond worden dat zich nog keien en grotere rotsblokken in het gebied bevinden. De geassocieerde sessiele epifauna (dieren die zich vasthechten aan een harde ondergrond, zoals koralen, schelpdieren en anemonen) kan zich echter niet ten volle ontwikkelen.

Maar… bescherming van de Noordzeenatuur is niet toereikend

De Natura 2000-gebieden op zee omvatten een groot deel van het Belgisch deel van de Noordzee in theorie. Helaas gaat het over papieren bescherming. Het zijn lijnen op een kaart, maar sinds de Natura 2000-gebieden hun beschermingsstatus kregen, werden weinig tot geen effectieve beschermingsmaatregelen ingevoerd. Er zijn geen acties op zee die de biodiversiteitswaarden beschermen, herstellen of versterken. Vermits je de Noordzee niet kan omheinen, is er daarom nood aan voorwaarden voor activiteiten in mariene beschermde gebieden en handhaving. Tot op heden is de toestand van de Noordzeenatuur zorgwekkend, zoals aangetoond in de 6-jaarlijkse rapporten van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie.

De druk op het marien milieu is immers groot en groeit iedere dag. Er zijn momenteel 5 activiteiten (recreatie, scheepvaart, visserij, baggeren en militaire activiteiten) met exclusieve rechten in het Belgisch deel van de Noordzee. De verouderde Wet Marien Milieu, Artikel 25 §3 creëert op deze manier een oneerlijk speelveld, waarbij natuur de grote verliezer is. Eigenlijk zouden alle activiteiten in natuurgebied een passende beoordeling moeten ondergaan, zoals dit bijvoorbeeld voor het plaatsen van windmolens al het geval is. In ieder geval behoren de meeste activiteiten niet thuis in Natura 2000-gebieden, zolang ze in een slechte staat van instandhouding verkeren. 

Meer lezen over zandwinning op zee? Dat kan via dit artikel in Apache en in Médor.

Auteurs: Sarah Vanden Eede (WWF Belgium) en Sarah Tilkin (Natuurpunt Beleid), namens 4Sea