Warme winter houdt dieren uit slaap

November was de op één na warmste november sinds het begin van de metingen in 1833. December stevent af op een absoluut warmterecord. Eksters, houtduiven en Turkse tortels zijn aan het nestelen. Vleermuizen, kikkers, vlinders en hagedissen die normaal in winterslaap gaan, blijven actief. Maar wat zijn de gevolgen daarvan voor de natuur?

Door een constante aanvoer van warme zuid- en zuidwestenwind, zal het tot het jaareinde warm blijven. De wind krijgt geen tijd om af te koelen. Gevolg: temperaturen die 6 °C boven het gemiddelde liggen. Dagrecords sneuvelen. Het ene na het andere. 

Natuurpunt kreeg op www.waarnemingen.be sinds 1 december meldingen binnen van Gewone pad (4 ex.), Bruine kikker (41 ex.), Alpenwatersalamander (46 ex.), Kleine watersalamander (13 ex.), Kamsalamander (4 ex.) en Vuursalamander (380 ex.). Hoewel het leeuwendeel van de amfibieën intussen wel degelijk in winterslaap zit, blijft een aantal toch actief door de aanhoudende ‘warme winter’. Ook komen er meldingen van nestelende vogels: Ekster, Houtduif en Turkse tortel. Tenzij er een strenge vorstperiode aankomt, hebben die wel degelijk kans om jongen groot te brengen.

Kan de warmte kwaad?

De aanhoudende warmte is zo uitzonderlijk dat er geen vergelijkingsmateriaal is om te kunnen voorspellen wat hiervan de impact zal zijn op de natuur.

Natuurpunt geeft aan dat na de recordwarme winter 2006-2007 de aantallen van Gewone pad spectaculair crashten. In gematigde klimaatzones, zoals Vlaanderen, stapelen amfibieën in de zomer energiereserves op in de vorm van vet. Dat vet vormt de noodzakelijke reserve om de winterslaap levend door te komen. Tijdens koude winters verloopt de stofwis¬seling heel traag en worden die reserves slechts langzaam opgebruikt. Milde winters zorgen echter voor een hoger metabolisme, waardoor de vetvoorraad sneller wordt verbrand. Zachte winters zijn bovendien ook vaak grillig. Een heel warme aanzet gevolgd door een winterprik, dan weer een warmtegolf met daarna een schaatsweek. Warm, koud, warm, koud, … Telkens een amfibie ontwaakt tijdens zo’n warmtegolf verbruikt ze een deel van de vetvoorraad.

Afbeelding

Telkens een amfibie ontwaakt tijdens een warmtegolf, verbruikt ze een deel van de vetvoorraad. (Foto Wim Dirkcx)

Bij de volgende winterprik gaat ze opnieuw in winterslaap met een resterende vetvoorraad die te klein is om de rest van die winterslaap levend door te komen. Sommige halen dan het voorjaar niet meer. Zij die wel overleven, hebben vaak een zwakke lichaamsconditie. Die verminderde lichaamsconditie zorgt er ook voor dat het aantal en de kwaliteit van de afgezette eitjes lager is. De vrees bestaat dat de negatieve invloed van milde winters op de overleving van amfibieën struc¬tureel is geworden. Een alarmerend gegeven dat door Natuurpunt nauwlettend verder in de gaten wordt gehouden. Het wordt dus afwachten hoe de winter van 2015-2016 verder zal evolueren.

Vlinders, egels en libellen

Het fenomeen van ‘wakkere winterslapers’ blijft dit jaar niet beperkt tot amfibieën. Op www.waarnemingen.be werden sinds 1 december ook meldingen gepost van een zonnende Hazelworm, Egels (29 ex.), rondvliegende dagvlinders (89 Atalanta’s, 20 Citroenvlinders, 8 Gehakkelde aurelia’s, 21 Dagpauwogen) en enkele libellen.

Opmerkelijk: de laatste dagen werden ook enkele nachtvlinders gezien die normaal in het voorjaar pas opduiken (Tweestreepvoorjaarsuil, Perentak, Grote voorjaarsspanner). Voor vogels zijn de zachte temperaturen dan eerder een plus. Typische wintersoorten (Brilduiker, Grote zaagbek, Nonnetje) blijven in het noorden hangen. Normaal schuiven deze soorten op naar het zuiden naarmate in het noorden meren en vijvers dichtvriezen. Zij hoeven zich dus minder ver te verplaatsen.

Hoe het ook zij: deze warme winteraanzet is behoorlijk uitzonderlijk. Natuurpunt vraagt om alle ‘lenteverschijnselen’ in de natuur te melden op www.waarnemingen.be. Zag u ergens al bloeiend Speenkruid, had je nog een rondvliegende vleermuis in de tuin of botste je op een Meikever: laat het ons zeker weten. Hoe beter we de impact van extreme weersomstandigheden op de natuur kunnen documenteren, hoe meer we hieruit kunnen leren.

Tekst: Dominique Verbelen, Natuurpunt Studie