Paddenstoelen maken eigen regen

De Chinezen deden het in 2008 om de openingsceremonie van de Olympische Spelen droog te houden: regen maken. Maar paddenstoelen doen het al miljoenen jaren lang, zo blijkt. Sporen van zwammen kunnen fungeren als condensatiekernen, die belangrijk zijn voor de vorming van regendruppels, stellen Amerikaanse wetenschappers in het wetenschappelijke tijdschrift PLOS One.

Zwammen planten zich geslachtelijk voort met sporen: minuscule elementen die vooral door de lucht verspreid worden. Bij de bekende groep van plaatjeszwammen (meer dan 1000 soorten in Vlaanderen) varieert de sporenlengte van 2,5 tot ca. 16 micrometer.  Een spore zie je dus niet met het blote oog, maar wel door een microscoop.

We weten al lang dat paddenstoelen ‘en masse’ sporen produceren. Een plaatjeszwam kan tot 30.000 sporen per seconde verspreiden. Volgens een schatting komt er jaarlijks 50 miljoen ton aan sporen vrij in de atmosfeer. In gematigde regio’s bevat een kubieke meter lucht gemakkelijk 1 000 tot 10 000 sporen, zo blijkt uit analyses.

Sporen en druppels hebben iets met elkaar, dat weten we al langer. Wanneer sporen rijp zijn, vallen ze niet gewoon naar beneden, maar worden ze door een bijzonder mechanisme weggecatapulteerd.

Eerst ontstaat er aan de basis van de spore, waar hij vasthangt aan de sporenvormende cel, een klein druppeltje (de zogeheten ‘Buller’s druppel’). Dat zwelt en door een verandering in oppervlakte-energie wordt de spore afgeworpen.

Eens in de lucht kan er zich op zo’n minuscule spore condens vormen. Dat gebeurt niet gelijkmatig over het hele oppervlak van de spore, maar de condens concentreert zich vooral langs één zijde. Als de luchtvochtigheid hoog genoeg is, ontstaat zo een druppeltje op de spore. Door de hoge dichtheid aan sporen in de lucht, kunnen zeer kleine druppels op verschillende sporen samenvloeien tot grotere druppels. De wetenschappers zijn ervan overtuigd dat sporen zo een niet onbelangrijke rol spelen in de vorming van wolken en bijgevolg ook neerslag.

Afbeelding

Water condenseert op een basiodospore. Zo worden druppels gevormd op de sporen van paddenstoelen. Hassett et al. 2015

Bij hun onderzoek betrokken ze sporen van diverse soorten paddenstoelen, om na te gaan hoe het condensatieproces op de sporen verloopt. Bij de sporen van russula’s, melkzwammen en boleten verliep het zoals hierboven beschreven. Maar de sporen van aardsterren en stuifzwammen, die normaal vrijkomen door de impact van vallende regendruppels, hebben een ander type oppervlak waardoor ze veel minder bijdragen tot de vorming van druppels.

Bron:

Hassett MO, Fischer MWF, Money NP (2015) Mushrooms as Rainmakers: How Spores Act as Nuclei for Raindrops. PLoS ONE 10(10): e0140407. doi:10.1371/journal.pone.0140407

Tekst: Wim Veraghtert, Natuurpunt Studie Foto: Saxifraga/Jan van der Straaten