Overgangsgebieden: een oplossing voor natte natuur en landbouw?

Veengebieden en wetlands werken als klimaatbuffer tegen extreme weersomstandigheden en slaan grote hoeveelheden CO₂ op. Bovendien zijn ze essentieel voor biodiversiteit en waterberging. Door ingrepen zoals drainage, rechttrekken van rivieren en verharding wordt water te snel afgevoerd, waardoor Vlaanderen en Nederland kampen met een te lage grondwateraanvulling en een verhoogd risico op overstromingen. Hydrologisch herstel is noodzakelijk om het landschap veerkrachtiger te maken tegen klimaatverandering en om voldoende water beschikbaar te houden voor natuur, landbouw en huishoudens.

Verstoorde waterhuishouding

Historisch lag de focus op snelle waterafvoer om ruimte te creëren voor landbouw en stedelijke uitbreiding. Dit leidde op lange termijn tot structurele watertekorten en meer overstromingen bij extreme regenval. Overgangsgebieden kunnen bijdragen aan het herstel van deze hydrologische balans door water vast te houden en geleidelijk af te geven.

Landschapsvisie en de rol van overgangsgebieden

Natuurgebieden in Vlaanderen en Nederland werden zelden afgebakend op basis van hydrologie, waardoor veel veengebieden en wetlands hun natuurlijke sponsfunctie verloren. Overgangsgebieden kunnen helpen om deze hydrologische integriteit te herstellen en tegelijkertijd kansen creëren voor landbouw en natuurbeheer. Ze bieden ruimte voor:

• Duurzame landbouw, afgestemd op het natuurlijke grondwaterpeil.
• Bufferzones tegen intensieve landbouw, wat vervuiling vermindert.
• CO₂-opslag, wat helpt bij klimaatmitigatie.
• Waterberging, om droogte en overstromingen beter op te vangen.

Omdat veel van deze gebieden momenteel agrarisch gebruikt worden, roept dit vragen op over economische haalbaarheid en regelgeving. Hoe kunnen landbouwers worden ondersteund bij een overgang naar natuurinclusieve landbouw? Welke juridische instrumenten zijn nodig om overgangsgebieden effectief af te bakenen?

Workshop en maatschappelijke discussie

Tijdens een ‘Co-creation workshop’ in het kader van het Interreg ADMIRE-project op 5 november 2024 bespraken experts uit België en Nederland zoals onder meer prof. Jan Staes (UAntwerpen), prof. Hendrik Schoukens (UGent), Gert-Jan van Duinen (Stichting Bargerveen) en Marente Lokin (HAS green Academy) deze vraagstukken. Ze lichtten het belang toe van hydrologisch herstel en natuurinclusieve landbouwvormen zoals paludicultuur, agroforestry en voedselbossen en wezen op de leemtes in het juridisch kader hierrond. De workshop bevestigde de noodzaak van duidelijke regelgeving en financiële stimulansen om de integratie van natuur en landbouw haalbaar te maken.

Conclusie

Het herstel van natte natuur is cruciaal om Vlaanderen en Nederland weerbaarder te maken tegen klimaatverandering. Overgangsgebieden kunnen hierin een sleutelrol spelen, maar er is nog veel werk nodig op juridisch, ecologisch en economisch vlak. Verdere samenwerking tussen overheden, landbouwers en natuurbeschermers is essentieel om tot een werkbare oplossing te komen.

Tekst: Roel Bollen, Jeroen Krols & Jan Staes (Universiteit Antwerpen) & Hoy-Ming To (Vlaamse Landmaatschappij)

Bibliografie

De Keyzer, M. (2023). Tot de bodem | De toekomst van landbouw in Vlaanderen. Universitaire Pers Leuven.
Decleer, K., Wouters, J., Jacobs, S., Staes, J., Spanhove, T., Meire, P., & Van Diggelen, R. (2016). Mapping wetland loss and restoration potential in Flanders (Belgium): An ecosystem service perspective. Ecology and Society, 21(4), art46.  
Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. (2023). Natuurrapport 2023: Staat en trend van de natuur in Vlaanderen. INBO.
McInnes, R. J., Simpson, M., Lopez, B., Hawkins, R., & Shore, R. (2017). Wetland Ecosystem Services and the Ramsar Convention: An Assessment of Needs. Wetlands, 37(1), 123-134.
Van Uytvanck, J., Hermy, M., De Blust, G., & Hoffmann, M. (2022). Natuurbeheer (Praktijk en wetenschap hand in hand). Sterck & De Vreese.