Opnieuw verjonging van rivierdonderpad na beekherstel in Steenbergse bossen

In de Traveinsbeek in natuurgebied Steenbergse bossen in Zottegem werden inrichtingswerken gedaan ten voordele van de rivierdonderpad. Door het aanbrengen van grind en houten stammen op de bedding van de beek werd het habitat gevoelig verbeterd. In 2019 werd nog intensief gezocht naar de soort op het traject dat ingericht werd. Toen werden 13 volwassen rivierdonderpadden gevonden, maar geen enkel jong exemplaar. Dit jaar, twee jaar na de inrichtingswerken, werd bij een bevissing van slechts één van de 10 aangelegde grindstroken al meteen 11 jonge rivierdonderpadjes gevonden op een traject van amper 3m. De verjonging van de soort lijkt dus opnieuw verzekerd. 

De rivierdonderpad gevoelig voor watervervuiling

De rivierdonderpad is een Europees beschermde vissensoort die op de bodem leeft van ondiepe, zuurstofrijke, snelstromende beken. De soort heeft het moeilijk omdat ze zeer gevoelig is voor waterverontreiniging. In de Traveinsbeek komt nog steeds het afvalwater van zo’n 30-tal gezinnen uit de nabijgelegen Vierwegenstraat terecht. Tijdens perioden van droogte komt dit water onverdund in de beek terecht en versterkt het probleem. Daarnaast slibt de waterloop dicht door het afspoelen van slib en leem uit hoger gelegen akkers en verdwijnen grindrijke stroken. Tot slot verhinderen migratie-barrières connecties tussens verschillende geïsoleerde populaties. Dit alles heeft geleid tot de achteruitgang van de bestaande populatie.

Afbeelding

Boomstammen en grindstroken brengen ademruimte voor een bedreigde vissensoort

De rivierdonderpad heeft nood aan variatie en structuur in de beek. Concreet betekent dit een sterk meanderende beek met helder en proper water, veel dood hout, afwisseling tussen diepe en ondiepe stukken, stroken met veel stenen en de afwezigheid van barrières die het migreren van vissen beperken. Bepaalde minder geschikte delen van de Traveinsbeek werden daarom onder handen genomen. Op een vijftal locaties werden boomstammen in de grond verankerd schuin op de stroomrichting. Op termijn moet dit ervoor zorgen dat de beek op deze locaties gaat hermeanderen en er stroomkuilen ontstaan waar water tijdens droge periodes langer blijft staan. Deze aanpassingen zorgen ervoor dat het water trager wordt afgevoerd. Het aanleggen van grindstroken is dan weer bevorderlijk voor de voortplanting van de soort want hieronder worden de eitjes gelegd waar de mannetjes voor zorgen. De kleinere stenen bieden extra schuilplaatsen voor de jonge dieren. De natuurlijke grindbedding was vroeger weggeruimd door het ruimen van de beek voor versnelde waterafvoer. Het is op deze grindstroken dat na bevissingen van amper 3m al meteen 11 jonge rivierdonderpadden werden gevonden.

Verbetering van de waterkwaliteit

De aanwezige vervuilingsproblematiek bedreigt momenteel nog steeds een deel van de populatie van de rivierdonderpad en voorkomt uitbreiding. Tijdens de droge zomers van de laatste jaren was er een extreem lage waterstand. Dit zorgde ervoor dat de vervuiling niet verder verdund wordt zoals tijdens normale waterstanden. Stroomafwaarts wordt de populatie geblokkeerd door een groot lozingspunt van de St-Pauwelsbeek waar nog het afvalwater van een honderdtal gezinnen in uitkomt. Vanaf hier kan de donderpad niet overleven wegens te slechte waterkwaliteit. Nochtans is het voor de soort belangrijk tijdens droogte te kunnen afzakken in de beek op zoek naar voldoende water. 

Er lopen echter al gesprekken met het lokale gemeentebestuur, de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), de visbiologen van de Provincie Oost-Vlaanderen en Agentschap Natuur en Bos over het aanpakken van de probleempunten. Het gemeentebestuur beloofde deze termijn te werken aan de Vierwegenstraat. Door het afscheiden van het afvalwater van de nabijgelegen Vierwegenstraat van het regenwater zou de vervuiling van de beek sterk afnemen. Dat dit werkt werd al eerder bewezen door het afkoppelen van de Vlamme en in Ronse zag men een grote uitbreiding van rivierdonderpad na het afkoppelen van vervuiling in de Trosbeek.

De herstelwerken in Steenbergse bossen werden uitgevoerd met steun van de Vlaamse Overheid (het Agentschap Natuur en Bos) en ELFPO.

Tekst: Matthias Strubbe (Natuurpunt Beheer) en Diederik Volckaert (Conservator Steenbergse Bossen)
Foto's: Matthias Strubbe