Leiden minder eikels tot massatrek van gaaien?

Hoor je sinds vorige week ook opvallend meer gaaien krasselen in de parken en tuinen in je buurt? Dat is geen toeval. Eind vorige week werden op Nederlandse en Vlaamse telposten plots lange slierten gaaien gezien. Geen uniek fenomeen, want ook in september 2012 was er nog sprake van een gaaieninvasie. Maar bijzonder deze keer: in tegenstelling tot andere najaarstrekkers, vlogen deze gaaien veelal in noordelijke richting en in nooit geziene aantallen over de Lage Landen.

Op zaterdag 21 september zagen de trektellers in Kruibeke maar liefst 3743 gaaien in noordelijke tot oostelijke richting vliegen. Niet alleen een nationaal record, maar goed voor een vijfde stek op de wereldranglijst van trektellen.nl. Als je weet dat zeven van de tien dagrecords op die lijst ingenomen worden door de gerenommeerde telpost van Falsterbo (Zuid-Zweden) waar elk jaar miljoenen trekvogels geteld worden, dan weet je dat dit een erg uitzonderlijk aantal is. Ook elders in Vlaanderen en Nederland werden in de voorbije week duizenden gaaien geteld, in Vlaanderen vooral rond de NO-ZW-as van de Scheldevallei. Opvallend is dat op sommige locaties (bijv. Kempische telposten zoals Kristallijn of De Maten) helemaal geen hoge aantallen werden waargenomen en ook dat de gaaien niet consistent dezelfde richting uitgingen (meestal noordoost tot oost). In Nederland werden dan weer honderden exemplaren gezien die eerder naar het zuiden of zuidoosten gingen…

Afbeelding

Deze kaart toont duidelijk hoe de gaaientrek over de Lage landen verliep. In Kruibeke werd het dagrecord gevestigd. Kaart: trektellen.nl.

Het noorden kwijt?
Meestal ligt een laag voedselaanbod aan de basis van dergelijke massale verplaatsingen. Wellicht is dat ook nu het geval. De droge zomer heeft er in bepaalde regio’s voor een aantal vruchten stevig ingehakt, de relatief warme winter was dan weer een zegen, dit geldt ook voor eikels en beukennootjes. Omdat de winter relatief warm was, zijn de bomen eerder gaan bloeien, ontwikkelden de nootjes zich sneller en vallen ze nu een paar weken vroeger op de grond. In plaatsen waar het tijdens de vroege bloei ’s nachts nog gaan vriezen is, heb je dan weer het omgekeerde effect en is de opbrengst laag. Voedselaanbod is m.a.w. een erg complex en plaatsgebonden fenomeen.

Welkom op de Hoge Veluwe
Het zou dus bijzonder interessant zijn mocht de opbrengst van noten in de natuur elk jaar geïnventariseerd worden, maar dit gebeurt in Vlaanderen enkel steekproefsgewijs. Volgens Geert Sioen van het INBO  (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek)is het duidelijk dat de opbrengst van beukennootjes en eikels dit jaar in Vlaanderen tegenvalt, terwijl we vorig jaar een mastjaar hadden (dat is een jaar waarin bomen en planten opvallend meer vruchten dragen dan gemiddeld). Waar er wel systematisch geïnventariseerd wordt, is de Hoge Veluwe in Nederland. Daar wordt het totaal van eikels en beukennootjes dit jaar op 4 miljoen kilo geschat. Ter vergelijking: vorig jaar was dat bijna 6,5 miljoen kilo. Vooral beukennootjes profiteren van de warme winters, voor inlandse eik ligt de oogst dan weer 40 procent lager dan het gemiddelde over de jaren 1990 tot en met 2018. En laat die eikels nu net een belangrijke voedselbron zijn voor de gaaien tijdens de winter. Het lijkt er dus op dat gaaien die in bossen leven met een relatief lage opbrengst aan inlandse eikels, nu al massaal op strooptocht zijn getrokken om zich te verzekeren van een voldoende grote wintervoorraad aan eikels. Dat ze daarbij eerst noordwaarts getrokken zijn, lijkt in het najaar onlogisch, maar gaaien zijn kraaiachtigen en dus opportunisten bij uitstek als het op zoeken naar voedsel aankomt. Het straffe aan zo’n gaaieninvasies is ook dat ze dus niet reageren op acute honger, maar dat ze een soort van voorspelling maken omdat ze honderden eikels verstoppen voor de winter. Als ze er onvoldoende vinden weten ze instinctief dat ze later in de problemen gaan komen als ze geen betere plekken opzoeken. Alsof ze de voorraadkast bekijken en zien dat ze daar niet mee rond zullen komen.

In België en Nederland werden hoge aantallen gaaien gemeld tussen 15 en 23 september. Maar ook in andere landen is er wat aan de hand: op 23 september vlogen niet minder dan 8000 gaaien over een telpost in Estland! Het is dus af te wachten of we de komende weken nog zo’n ongewone gaaientrek gaan zien.

Wil je zelf kennis maken met de vogeltrek? Dan kan je in het eerste weekend van oktober terecht op tientallen trektelposten in Vlaanderen in het kader van het EuroBirdwatch weekend. 

Tekst: Emmanuel Desmet m.m.v. Koen Leysen

Bronnen: naturetoday.com, trektellen.nl, Olivier Dochy