In vogelvlucht over 2020

De winter van 2019-2020 was zacht: we kregen geen extreem noordelijke gasten op bezoek, geen gigantische invasies … Er zaten weinig wintervogels op onze voederplaatsen. Dat bleek ook duidelijk uit de resultaten van het Grote Vogelweekend eind januari. Maar de goesting was er duidelijk wel: een nieuw record van 40.823 tellers slaagde erin om 764.541 vogels te registeren, verspreid over 23.987 Vlaamse tuinen. Goud was voor de koolmees, zilver voor de huismus, brons voor de kauw. We zijn alvast benieuwd welke invloed de covidbeperkingen en de corona-natuurvlucht zal hebben op het aantal deelnemers op 30 en 31 januari 2021.

In februari werd alles in gereedheid gebracht voor de opstart van een nieuwe vogelatlas, het veldwerk begon op 1 maart. Gedurende 3 seizoenen zullen zowel de broed- als wintervogels over heel Vlaanderen in kaart worden gebracht. Twee weken later werden de kaarten herschud en dwong corona ons tot een stapje terug: we mochten ons kot niet meer uit. Alleen atlastellers die dicht genoeg bij of in hun atlasblok woonden, konden het werk voltooien. Een ramp? Niet echt: zo’n 200 atlasblokken konden alsnog in kaart worden gebracht, goed voor een screening van ca. 5.000 Vlaamse km². Intussen gingen op 1 december ook de eerste wintertellingen van start. Vooral in West-Vlaanderen en Limburg zoeken we nog naar extra tellers. Alle info op www.vogelatlas.be of via vogelatlas@natuurpunt.be.

Welke vogel is dat?

De herlancering van de herkenningstool ObsIdentify in maart, zorgde voor een enorme toename aan natuurgegevens in waarnemingen.be, zeker nu de bevolking op grote schaal het genot van wandelen en van de natuur ontdekte. Door een gsm-foto van een vogel of ander dier, paddenstoel of plant op te laden, weet je enkele seconden later met een redelijke zekerheid om welke soort het gaat. Met een volgende klik steekt de waarneming in onze databank. Zo sterk dat het gebruik van deze tool groeide, zo snel verbeterden ook de skills van het systeem. Met ObsIdentify heb je voor een aantal soortgroepen bijna geen veldgidsen meer nodig. Probeer het zelf ook eens uit!

Voor echte natuurliefhebbers is het vooral saai in dat kot, maar ook de eigen tuin kan verrassen. Karel Helsen uit Kapelle-op-den-Bos vond op 25 maart een dwerguil op zijn gazon. Op 16 april gebeurde hetzelfde in Kortenberg; daar vloog een dwerguil tegen het raam maar na een korte black-out was het mini-uiltje weer fit en vloog hij weg. Sinds enkele jaren broedt de soort in Wallonië maar dit waren de eerste twee waarnemingen voor Vlaanderen.

In een poging om de covidsleur te doorbreken, organiseerden enkele vogelwerkgroepen op 9 mei een ware Birdathon in een poging om binnen een bepaalde regio zoveel mogelijk soorten te zien op één dag. Coronaproof, uiteraard. Het enthousiasme was enorm, de voldoening groot. Het meest indrukwekkende resultaat werd gescoord in de provincie West-Vlaanderen: daar werden die dag 197 vogelsoorten gezien. We kijken nu al uit naar de editie van mei 2021!

Afbeelding

Figuur: Roodpootvalk bij Veurne tijdens de West-Vlaamse Birdathon op 9 mei 2020 (Foto: Diederik D’Hert)

The eagle has not landed

Op 12 april vloog er een keizerarend over het West-Vlaamse Heule, een nieuwe soort voor België. Half april vlogen er 2 gezenderde havikarenden over ons land. Ze werden op een viertal plaatsen opgemerkt en staken ook de Nederlandse grens over. Alsof dat niet genoeg was, vloog er op 21 mei een jonge steppearend over Dranouter. Even later werd deze vogel ook gezien boven Brugge en werd hij ’s avonds gespot in Zeeland, waar de vogel de nacht doorbracht. Dit was pas de 4de waarneming van deze soort voor België.

Hoe doen ze het?

Het Living Planet Report drukte ons - nog maar eens - met de neus op de feiten: vogels in landbouwgebied doen het verschrikkelijk slecht en ook voor onze bosvogels moet er een tandje worden bijgestoken. Maar gelukkig waren er ook enkele opstekers: in 2020 broedde de koereiger voor het eerst sinds 2002 terug in Vlaanderen, in De Blankaart in Woumen. De intensieve samenwerking tussen natuurliefhebbers en lokale landbouwers resulteerde in de Westhoek in 2 broedgevallen van velduil en 2 succesvolle broedgevallen van grauwe kiekendief, in de schaduw van de Sint-Sixtusabdij in Westvleteren. Een samenwerkingsproject tussen Natuurpunt en het Antwerpse Havenbedrijf resulteerde dan weer in een superkolonie van 950 oeverzwaluwnesten in De Kuifeend, een natuuroase in het Antwerpse havengebied.

Vogels uit noord, oost en west

Het najaar doet hunkeren naar trekvogels. Verspreid over het land worden telposten bemand in de hoop enkele superdagen te beleven. En moeite wordt steevast beloond: op 31 augustus sneuvelde het recordaantal van overtrekkende ooievaars: 412 geteld over Zandhoven. Ook op andere plaatsen vlogen er tientallen tot honderden ooievaars, vaak in enorme groepen. Ook buizerd liet een nieuw dagrecord optekenen: op 15 oktober trokken 778 exemplaren over Averbode Bos en heide.

Andere waarnemers gaan in het najaar dan weer gericht op zoek naar uitzonderlijke soorten. Daarvoor is de kust een uitgelezen plek. In het vernieuwde Zwin werd op 12 oktober zowel een verdwaalde roodkeelnachtegaal (uit Azië) als een witkeelgors (uit Amerika) gevangen. Beide soorten werden voorheen nog maar één keer in ons land vastgesteld. Op 26 oktober scheerde de eerste huisgierzwaluw boven de duinen van Blankenberge en Zeebrugge. Ook de invasie van vale gierzwaluwen in november was ongezien. Verder werd de herfst gekleurd door enkele rotszwaluwen, 2 Siberische sprinkhaanzangers, een zwarte zeekoet en een Siberische taling.

In november was er een uitbraak van een erg besmettelijke vorm van vogelgriep die vooral in Nederland, maar ook in België werd vastgesteld. De exacte omvang van de uitbraak is niet helemaal gekend.

Twintig jaar na het verschijnen van een eerste versie werd op 4 december 2020 de tweede Europese broedvogelatlas voorgesteld. Deze atlas werd samengesteld door tientallen natuurverenigingen onder begeleiding van de European Bird Census Council (EBCC). Ook Europees Rusland en Turkije werden ditmaal onderzocht. Deze publicatie zal nog jaren gelden als de referentie voor verspreiding, status en veranderingen van onze vogelpopulaties.

Afbeelding

Figuur: Ortolaan in de European Breeding Bird Atlas 2 (Bron: Szabolcs Kókay; EBCC)

Het jaar werd bijna vuurwerkloos afgesloten. Maar laat dat vooral een mooie afsluiter en een opsteker zijn. Het zal duizenden vogellevens (en enkele mensenlevens) hebben gespaard. Voor Natuurpunt (en alle diersoorten) mag deze nieuwe norm alvast behouden worden in een coronaloze toekomst.

Tekst: Gerald Driessens, Natuurpunt Studie