Het Gentse bestuursakkoord uitgespit

Op 12 december werd het nieuwe Gentse bestuursakkoord voorgesteld. Wij namen dit document onder de loep op vlak van natuur, klimaat en milieu, met de prioriteiten uit ons memorandum en de uitgesproken ambities tijdens de verkiezingscampagne in het achterhoofd. Wat we lazen was teleurstellend en niet in verhouding tot de uitdagingen op vlak van biodiversiteit en klimaat. Natuur en groen lijken eerder een bijzaak in dit akkoord. Anderzijds leert de ervaring dat de beleidsvisie pas echt vorm krijgt in de beleidsnota en de meerjarenbegroting, die later dit jaar worden opgemaakt, en natuurlijk ook in de aanpak van de nieuwe bestuursploeg. Resultaten hangen namelijk meer af van een daadkrachtig beleid dan van beloftes op papier.

Tekst: Anton Christiaens, bestuurder

Voor we met een kritische blik het bestuursakkoord analyseren, gebiedt de eerlijkheid ons om terug te komen op het hobbelige parcours van de Gentse coalitievorming. In de eerste versie van het bestuursakkoord kwam het woord ‘natuur’ enkel voor in een passage over de toekomstvisie 2050. Niets over natuuruitbreiding, natuurherstel of RUP Groen, en amper ambitie rond klimaat of landbouw. Dit was niet zomaar een draftversie, maar de tekst die door het initiatiefnemende Voor Gent aan Groen werd voorgesteld als ‘te nemen of te laten’. Gelukkig werd dit in latere fases rechtgezet. Het had dus (veel) erger gekund.

Het akkoord in vogelvlucht 

‘Sociaal en ambitieus klimaat- en natuurbeleid’ is het tiende thema dat het bestuursakkoord aansnijdt. Op vlak van klimaat ligt de focus op klimaatmitigatie (= reductie van CO2-uitstoot, bijvoorbeeld door woningrenovaties); klimaatadaptatie blijft onbenoemd. Uiteraard is de eerste prioriteit om een verdere opwarming van de aarde te minimaliseren, maar het weer de afgelopen jaren kon moeilijk nog duidelijker maken dat we Gent ook moeten beschermen tegen meer extreem weer (overstromingen, hitte, droogte). Het is bizar dat het bestuursakkoord hier geen aandacht voor heeft. De oplossingen zijn nochtans gekend: meer ruimte voor Schelde en Leie om te overstromen (= natte natuur), ontharding en vergroening, en meer grote bomen in de stad. Rond elk van deze zaken staan er acties in het bestuursakkoord, maar die zijn verre van ambitieus genoeg of ze worden tenietgedaan door andere plannen. 

Natuur en groen krijgen iets meer dan één pagina in het bestuursakkoord van in totaal 52 pagina’s. Daarin komen een aantal prioriteiten uit ons memorandum terug, zij het vaak met een bijzin die de ambitie naar beneden bijstelt, zeker wat stedelijk groen betreft (het groen buiten de natuur- en parkgebieden, in de straten, pleinen, tuinen, …). Het implementeren van de 3+30+300 regel wordt beperkt tot ‘grote nieuwe ontwikkelingen’. Bij de heraanleg van straten en pleinen is 30% netto ontharding en vergroening de ambitie, ‘zonder blind te zijn voor de huidige parkeernood’. Wie dit akkoord leest, moet vaststellen dat de schrik voor commotie (rond bijvoorbeeld het mobiliteitsbeleid) een dapper langetermijnbeleid in de weg dreigt te staan. 

Op het vlak van het strikte natuurbeleid, in de natuur- en bosgebieden, wordt het gevoerde (sterke) beleid van de afgelopen legislaturen in grote lijnen verdergezet. ‘Natuurherstel’ wordt voor het eerst expliciet benoemd, wat een goede zaak is. Het is ook duidelijk dat de stad de samenwerking met Natuurpunt belangrijk vindt, iets wat we uiteraard toejuichen en ons een slimme zet lijkt (zowel op vlak van draagvlak als van kostenefficiëntie). Hieronder gaan we meer in detail in op de belangrijkste passages rond meer en betere robuuste natuur enerzijds, en stedelijk groen anderzijds.

Meer en betere natuur

Uit het bestuursakkoord: “Samen met Natuurpunt zetten we verder in op natuurherstel en -uitbreiding. Onze focus ligt eveneens op het versterken van de biodiversiteit. We werken de groenpool Gentbrugse Meersen Noord af als de Gentse toegangspoort tot het nieuwe Nationaal Park Scheldevallei. We werken verder aan het Wonderwoud en het Natuurpark Levende Leie en de Moervaartvallei. (…) We streven naar nog eens 150.000 bijkomende bomen, goed voor 90 ha extra bos. Het Ruimtelijk Uitvoeringsplan Groen wordt onverminderd uitgevoerd.”

Voor onze natuur- en bosgebieden zijn bovenstaande passages uit het bestuursakkoord cruciaal, twee acties in het bijzonder: het afwerken van de Gentbrugse Meersen en de uitvoering van het Ruimtelijk Uitvoeringsplan Groen (‘RUP Groen’). In de Gentbrugse Meersen is alles in gereedheid gebracht om het noordelijke deel (het gebied tussen de E17 en de Gentbruggebrug) in te richten. Het ontwerp ligt klaar, net als het (Vlaamse) geld. Het enige wat het herstel van waardevolle biotopen en de aanleg van nieuwe wandelpaden in de weg staat, is de verwerving van de laatste paar percelen in het gebied. Natuurpunt wil alvast nog een aankoopinspanning doen op de gronden die in onze beheerzone zijn opgenomen. Dat zou het financieel aantrekkelijker maken omdat de stad voor die percelen maar 30% van de aankoopkosten moet inbrengen via aankoopsubsidies. Indien de laatste poging om die gronden in der minne aan te kopen niet lukt na drie jaar, is de stad aan zet en moet overgeschakeld worden op een onteigening door de stad Gent.

RUP Groen was een van de belangrijkste verwezenlijkingen van de afgelopen twee legislaturen op vlak van natuurbeleid. Daarin kregen 257 hectare bestaand groen een betere bescherming en werd de ontwikkeling van 113 hectare nieuwe natuur mogelijk gemaakt, door de planologische bestemming van al die gronden aan te passen – van ‘wonen’ of ‘landbouw’ naar ‘natuur’ of ‘bos’. Vooral historisch natte gebieden langs de Leie, bijvoorbeeld in de Assels of de Rosdambeekvallei, kregen een nieuwe bestemming. De vaststelling van RUP Groen was een enorm werk, maar er verandert nog niets op het terrein. De gewenste natuur is vandaag nog steeds een maïsakker of een stuk tuin. Dat het bestuursakkoord de uitvoering van RUP Groen expliciet benoemt, is bijzonder belangrijk. Net zoals in andere gebieden, zoals de Moervaartvallei of Natuurpark Levende Leie, zal Natuurpunt hier een betrouwbare partner zijn voor de stad. In het Wonderwoud of in de koppelingsgebieden rond North Sea Port wordt dan weer verder samengewerkt met de Vlaamse overheid die hierin het voortouw neemt.

Rond natuurherstel en bosuitbreiding – twee prioriteiten – is het afwachten wat de beleidsnota en de budgetbesprekingen opleveren. Natuurherstel is urgent, dat is zichtbaar in al onze natuurgebieden, maar er bestaat vandaag nog geen omvattende visie of actieplan rond. Qua bosuitbreiding zijn doelstellingen in aantal geplante bomen nietszeggend, want bij nieuwe bosaanplanten is het niet abnormaal dat tot 90% van de aangeplante bomen de eerste jaren sterft. Niet het aantal geplante bomen is dus belangrijk, wel het aantal bomen dat doorgroeit, alsook het vermijden dat bomen gekapt worden. De totale oppervlakte bos is daarom de beste graadmeter, samen met de boomkruinbedekkingsgraad die ook de bomen buiten bosgebied in rekening brengt. 

90 hectare bosuitbreiding klinkt goed, maar we zijn benieuwd hoeveel extra hectare dit inhoudt bovenop de sowieso geplande bosuitbreidingen door de Vlaamse overheid in de groenpolen zoals de Vinderhoutse Bossen.

Een gezonde, groene stad?

Hoofdstuk ‘Ruimte’: “We hanteren het principe van ruimteneutraliteit waaronder het behoud van de verhouding tussen ‘harde’ en ‘zachte’ bestemmingen. We verhogen en verdichten op kwaliteitsvolle wijze, met behoud van voldoende publieke ruimte en gemeenschapsvoorzieningen. (…) We willen de ontwikkelingsmogelijkheden van watergevoelige percelen en gebieden met een cruciale sponswerking grondig onderzoeken en waar nodig de ontwikkelingsmogelijkheden bijsturen. (…) Straten en pleinen moeten kwalitatief heraangelegd worden tot levende straten of tuinstraten met meer plek voor o.a. groen en beleving. 30% netto ontharding is daarbij de ambitie. Daarbij zijn we niet blind voor de huidige parkeernood.”

Hoofdstuk ‘Klimaat en natuur’: “We realiseren minimaal 2 groenklimaatassen. Publiek domein bij oevers richten we in als zones die aangenaam en veilig zijn om te verpozen. Waar mogelijk integreren we water in het publiek domein. (…) We streven naar 1500 extra straatbomen. (…) Vergroenen en ontharden doen we ook samen met de Gentenaars en Gentse bedrijven. De Stad moedigt hen aan om geveltuinen te installeren en om tuinen ecologisch aan te leggen. (…) Ook voor wilde dieren creëren we ruimte in de stad. We werken een beleid uit dat hen voldoende plaats geeft binnen onze stad.”

Voor het stedelijke groen is het belangrijk om de passages uit het hoofdstuk ‘Klimaat en natuur’ te vergelijken met het hoofdstuk ‘Ruimte’. Daarbij stellen we vast dat er langs de ene kant mooie, eerder kleinschalige projecten worden beloofd, maar dat het overkoepelende ruimtelijke beleid business as usual blijft. Met andere woorden: ontharden en vergroenen in vierkante meters en tegelijk verharden in hectares. Het beste voorbeeld hiervoor is de invulling die de stad geeft aan het begrip ‘ruimteneutraliteit’. De stad zal volgens dit principe geen landbouw- of natuurbestemming meer omzetten naar woon- of industriegebied zonder dit te compenseren door een evenwaardige bestemmingswijziging in de omgekeerde richting. Dat klinkt goed, maar er ligt vandaag in Gent nog meer dan 1900 hectare niet-bebouwd woon- of industriegebied. Laten we deze oppervlakte, gelijk aan ongeveer zes keer de Bourgoyen, dan nog helemaal bebouwen? Dat zou dramatische gevolgen hebben. Er moeten nog woningen bij komen, maar de enige manier om daarbij onze stad gezond te houden, is om daarbij niet nog meer groen of open ruimte te verharden. Hoger en compacter dus, in de eerste plaats via herontwikkeling van oude sites en bestaande bebouwing. Met ‘verhardingsneutraliteit’ in plaats van ‘ruimteneutraliteit’, zoals Natuurpunt en Gents Milieufront voorstellen, waarbij er enkel nog bijkomend verhard kan worden als er – eventueel elders in de stad – gecompenseerd wordt door minstens evenveel ontharding. Dan kan die passage in het bestuursakkoord over watergevoelige percelen meteen in de vuilbak, want die is zo voorzichtig geformuleerd dat ze wereldvreemd klinkt in tijden van klimaatverandering.

De laatste jaren hebben veel steden, in binnen- en buitenland, Gent voorbijgestoken bij de vergroening van hun straten en openbaar domein (of is onze stad achterop gebleven, bijvoorbeeld in vergelijking met Nederlandse steden). De kans dat dit de komende legislatuur verandert, lijkt op basis van dit bestuursakkoord onbestaande. 1500 extra straatbomen is ongeveer één extra boom per straat, dat kan en moet toch beter? Door alle ondergrondse leidingen (die onderhoud nodig hebben) en door botsende ruimtevragen met parkeren of verkeersveiligheid zijn de mogelijkheden niet overal groot, maar dan moeten er oplossingen gezocht worden door sterker in te zetten op groen en bomen op privaat gebied. Op dit vlak laat het bestuursakkoord ruimte voor verdere invulling: het stimuleren van meer groen en biodiversiteit in (voor)tuinen en bij bedrijven wordt twee keer benoemd. Het is in die zin een goede zaak dat de nieuwe bevoegde schepen zijn bevoegdheid omschrijft als ‘schepen van Natuur en Groen’ en niet langer als ‘schepen van Openbaar Groen’.

Hoe moet het nu verder?

‘The proof of the pudding is in the eating’ wordt wel vaker gezegd over beleidsbeloftes. Dat geldt hier ook, zowel voor de ambities die uitgesproken werden tijdens verkiezingsdebatten als voor de acties uit het Gentse bestuursakkoord. Veel van die acties zijn nog vaag geformuleerd en zullen een meer concrete invulling krijgen in de beleidsnota Natuur en groen. Ook de financiële middelen moeten nog per bevoegdheid verdeeld worden in de meerjarenbegroting. Op financieel vlak staat stad Gent voor een ferme besparingsoperatie. De komende maanden zullen stevige keuzes moeten gemaakt worden en zal duidelijk worden hoe ver de ambitie van deze beleidsploeg op vlak van natuur en groen echt reikt. Door de beperkte financiële slagkracht zal de samenwerking tussen de stad en haar middenveld daarbij extra belangrijk worden. Vanuit Natuurpunt blijven we het natuur- en groenbeleid van nabij opvolgen, en zullen we ons continu opstellen als een kritische, maar constructieve partner die mee actie onderneemt voor meer en betere natuur in en rond Gent.