Gitaren en klimaatverandering

Wie rock-'n-roll zegt, zegt elektrische gitaren. En de kenner zal meteen Fender vermelden als een van de meest iconische gitaarmerken. Maar zelfs deze absolute klassieker ontsnapt niet aan de effecten van klimaatverandering en instortende ecosystemen.

70 jaar lang gebruikte Fender voornamelijk essenhout voor de productie van hun gitaren. Het hout is buitengewoon licht en heeft een zeer mooie resonantie. Talloze bekende artiesten onder wie Bruce Springsteen, Keith Richards, Eric Clapton en vele andere waren trouwe gebruikers. Maar een invasieve exotische kever en het steeds toenemende aantal overstromingen in het zuiden van de Verenigde Staten veranderen voorgoed de manier waarop gitaren gebouwd worden. Of hoe klimaatproblemen op een onverwachte manier doordringen tot in het alledaagse leven van de nietsvermoedende consument.

Het maken van een goede gitaar start met kwaliteitshout dat aan zeer strenge eisen moet voldoen: het moet licht zijn, maar ook oersterk en stabiel onder verschillende temperaturen en vochtgehaltes. Daarom zoeken instrumentenbouwers steeds naar de beste houtsoorten en meer specifiek zelfs naar de beste delen van elke boomstam. Fender werkte hiervoor decennia lang met essenhout. Essenhout is niet alleen van een zeer goede kwaliteit, maar was tot voor kort ook goedkoop en beschikbaar in grote hoeveelheden. Ook talloze andere producenten gebruikten essenhout als basis voor hun elektrische gitaren. Sinds enkele jaren is het aanbod van deze houtsoort echter ingestort waardoor instrumentenbouwers noodgedwongen moeten overstappen op andere houtsoorten. Wie nu nog een gitaar wil van essenhout, moet extra betalen. Hoe is het zo ver kunnen komen?

Water en exoten

In Noord-Amerika komen een tiental inheemse essensoorten voor, maar de belangrijkste in dit verhaal is de groene Es (Fraxinus pennsylvanica). De groene es groeit in heel Canada en Noord-Amerika maar de instrumentenbouwers zijn alleen geïnteresseerd in bomen die groeien in het zuiden, in de moerassen van de Mississippi. Deze valleibossen staan elke winter onder water door natuurlijke overstromingen. Het deel van de stam dat elke winter onder water staat, heeft extra grote poriën en wordt daardoor zeer licht, terwijl het even sterk blijft als het zwaardere stuk van de stam daarboven. In de zomer trok de rivier zich elk jaar terug en konden mensen deze bossen exploiteren. 

Veranderingen in sneeuwval en regenpatronen hebben deze overstromingsdynamiek echter volledig ontregeld. In sommige jaren zijn er te weinig overstromingen, in andere jaren veel te veel waardoor er geen bomen geoogst kunnen worden. Hierdoor wordt het aanbod van essenhout zeer onvoorspelbaar en dus stijgen de prijzen.

Daarbovenop komt nog een tweede bedreiging, die ook bij ons zeer bekend is: een invasieve exoot. Het gaat om de smaragdgroene asboorder, een houtkever niet groter dan een rijstkorrel. Deze soort is afkomstig van Oost-Azië en wordt nog maar sinds 2002 waargenomen in de Verenigde Staten. Ze kwam mee met houtpalletten op Chinese containerschepen. Op minder dan 20 jaar tijd heeft deze kever heel Amerika veroverd en zorgt er voor een massale aantasting van de inheemse essen. De keverlarven leven net onder de schorsen en tasten de hele stam aan, waardoor de boom afsterft. Het essenbestand is gedecimeerd en de soort is momenteel de belangrijkste plaag in Noord-Amerikaanse bossen. De ziekte is zeer vergelijkbaar met de iepenziekte bij ons in Europa, waardoor hier nauwelijks nog grote iepen voorkomen.

Afbeelding

Gelukkig is er ook hoop: ondanks de massale aantastingen blijken een aantal inheemse essen in Amerika resistent tegen de kever. De Amerikaans bosbouwdienst is daarom begonnen met een selectie en kweekprogramma om terug inheemse, resistente essen op te kweken. Maar het zal enkele decennia duren om terug gezonde valleibossen te herstellen, waaruit dan opnieuw duurzaam hout geoogst kan worden. Fender is mee betrokken bij dit herstelproject, waaruit blijkt hoe belangrijk dit natuurlijk houtproduct is voor hun bedrijf.

Een tweede lichtpunt is dat er alternatieve houtsoorten bestaan. De belangrijkste is momenteel Witte den, een andere Amerikaanse soort. Het  dennenhout wordt thermisch behandeld waardoor het harder wordt en resistent tegen vocht. Daarmee wordt deze ‘roasted pine’ de komende decennia de belangrijkste houtsoort voor gitaarbouwers. Een treffend voorbeeld van klimaatadaptatie in de praktijk. Voor de muziekliefhebbers nog een geruststellend woordje: de klank blijft zeer goed. Maar echte fans zullen het verschil horen en blijven zweren bij het essenhout van Jimi Hendrix of Eric Clapton. Geert Sterckx

Bron artikel: https://www.businessinsider.com/how-guitars-are-changing-climate-crisis-ash-wood-fender-2021-4?international=true&r=US&IR=T

Foto gitaar: Geert Sterckx

Foto asboorder: figure-emerald-ash-borer-1.jpg (900×600) (arborday.org)