Een opsteker voor de knoflookpad

In het voorjaar van 2022 werden voor het eerst adulte knoflookpadden gevonden langs de Vlaamse kant van de vallei van het Merkske. Deze dieren, afkomstig uit het kweekprogramma dat het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek uitvoert in opdracht van het Agentschap Natuur en Bos, zijn succesvol in het gebied opgegroeid na de eerste uitzet in 2020. Een flinke opsteker voor iedereen die bezig is met deze sterk bedreigde soort.

De knoflookpad is een eigenaardige amfibie die haar naam dankt aan de geur die wordt afgescheiden bij verstoring. Niet dat je ze vaak te ruiken krijgt: de knoflookpad leeft een verborgen bestaan en is zeer zeldzaam in Vlaanderen. Anno 2022 resten slechts twee wilde populaties. Beide zijn klein en hun toekomst is dan ook onzeker. Vroeger was de knoflookpad wijder verspreid in de Kempen (Antwerpen en Limburg), hoewel ook uit de andere provincies oudere waarnemingen bekend zijn. De sterke achteruitgang is grotendeels te verklaren door de versnippering en degradatie van het leefgebied.

De knoflookpad is kieskeurig naar zijn leefgebied toe. De soort moet het hebben van goed vergraafbare bodems in de nabijheid van grote, visvrije en voedselrijke voortplantingswateren. Ze graaft zich achterwaarts in en brengt het grootste deel van haar leven ondergronds door. De larven kunnen groot worden (tot meer dan 15cm) en hebben daarvoor veel plaats en voedsel nodig. Van nature wordt de soort dan ook teruggevonden in riviervalleien. Door de dynamiek van het water vormen hoger gelegen zandduinen en lagergelegen overstromingsvlakten er een typische habitat.

In Vlaanderen, waar deze natuurlijke rivier- en beekdynamieken reeds lange tijd verdwenen zijn, heeft de knoflookpad een onzekere thuis gevonden in nabijgelegen functioneel gelijkaardige habitats: landbouwgebied met poelen en voormalige viskweekvijvers. Beide kunnen geschikt leefgebied vormen, mits specifieke aandacht voor zowel de land- als waterhabitat. De knoflookpad heeft een groot, aaneengesloten leefgebied nodig, waar uitwisseling van dieren en genen tussen verschillende deelpopulaties mogelijk is in een duurzame metapopulatie. Zo kan tegenvallende voortplanting in de ene deelpopulatie gecompenseerd worden door succesvolle voortplanting in een andere. Zo zorgt een voldoende grote metapopulatie er eveneens voor dat de genetische gezondheid op lange termijn gewaarborgd blijft. Helaas werden door de intensivering en versnippering van het landschap metapopulaties opgesplitst tot aparte, niet verbonden populaties, die wegkwijnden.

Afbeelding

Johan Auwerx van het Onderzoekscentrum voor Aquatische Fauna te Linkebeek (INBO) laat knoflookpadlarven vrij in een poel in het Merkske (2020) (foto: Jeroen Speybroeck).

Om het tij te keren is het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) in opdracht van het Agentschap Natuur en Bos (ANB) in 2020 gestart met een kweek- en uitzetprogramma. Omdat het huidige Vlaamse landschap de kolonisatie van nieuw leefgebied door deze weinig mobiele soort onmogelijk maakt, is translocatie van knoflookpadden naar geschikte gebieden nodig,. Aangezien legsels moeilijk in gevangenschap te bekomen zijn, worden legsels van de wilde populaties verzameld en in gevangenschap opgekweekt. Zo wordt de overleving van de larven gemaximaliseerd. Om deze niet bijkomend te belasten, gaat een deel van de kweekopbrengst terug naar de bronpopulaties. De overige larven worden vlak voor of na de metamorfose (tot juveniele knoflookpad) uitgezet in potentierijk leefgebied.

In 2020 zijn zo 5.500 knoflookpadlarven, afkomstig van Peer (Limburg), uitgezet in 12 poelen in de vallei van het Merkske (Noorderkempen, Antwerpen). De vallei van het Merkske is als uitzetgebied geselecteerd omwille van de hoge kwaliteit van de habitat en de succesvolle introductie van de knoflookpad langs Nederlandse kant. Net over de grens zijn in Nederland van 2012 tot 2016 bijna 20.000 larven en juvenielen vrijgelaten. Dit voorjaar werden langs Nederlandse kant 95 ‘klokkende’ knoflookpadden gehoord. Knoflookpadden worden door middel van een hydrofoon (i.e. onderwatermicrofoon) gemonitord, want ze roepen zacht vanop de bodem van de waterpartij. Op termijn, als ook de introductie langs Vlaamse kant aanslaat, hopen we dat het gebied langs beide kanten van de grens een functionerende metapopulatie kan laten floreren.

In nieuwe leefgebieden wordt minstens vijf jaar op rij uitgezet, om een natuurlijke populatie-opbouw te verkrijgen en de populatie de grootste kans te bieden om zelfredzaam te worden. Dit blijkt evenwel geen sinecure. Wegens tegenvallende legseloogst in de bronpopulaties, konden in 2021 geen dieren uitgezet worden. In 2022 zal slechts een klein aantal dieren uitgezet kunnen worden in de vallei van het Merkske. Dit is een gevolg van de kritieke staat van de knoflookpad in Vlaanderen: natuurlijke voortplanting is onregelmatig geworden in de twee (te) kleine populaties. Het consequent verzamelen van voldoende legsels van Vlaamse origine is daardoor niet mogelijk. Aangezien de beschikbaarheid van legsels uit eigen land tekort schiet, zal het kweekprogramma dan ook uitgebreid moeten worden met inbreng van legsels uit het buitenland om jaarlijkse uitzet te kunnen garanderen.

De nood hiervoor wordt onderstreept door een eerste (voorzichtig) succesverhaal in het kweek- en uitzetproject. Dit voorjaar werden 21 adulte knoflookpadden gehoord in zeven poelen in de vallei van het Merkske! Omdat de vrouwelijke padden er doorgaans een jaartje langer over doen om geslachtsrijp te worden, is er naar alle waarschijnlijkheid van natuurlijke reproductie dit jaar nog geen sprake. Wel is dit een teken dat de in 2020 uitgezette dieren het naar hun zin hebben in het Merkske. Wij kijken met veel spanning uit naar 2023, want dat zou het eerste jaar kunnen zijn dat er voortplanting is van de uitgezette knoflookpadden.

 Tekst: Loïc van Doorn (INBO), Jeroen Speybroeck (INBO), Johan Auwerx (INBO), Bart Hoeymans (ANB) en Lily Gora (ANB)

 BNIP-code: LIFE 14 IPE BE002 BNIP

Afbeelding