Eekhoorns eten truffels naar succesvolle verspreiding

Dat eekhoorns weleens paddenstoelen eten, zal niemand verbazen. Denk bijvoorbeeld maar aan eekhoorntjesbrood. Ze beperken zich echter niet tot bovengrondse zwammen, en graven letterlijk dieper om ondergrondse truffels te vinden. Op die manier spelen ze een vaak onderschatte rol in de verbreiding van truffels.

Zwammen worden vaak gezien als de recycleerders van de natuur: ze breken organisch materiaal af tot voedingsstoffen die de basis vormen van de voedselketen. Ze gaan partnerschappen aan met planten die voor beide partijen voordelig zijn. De planten kunnen meer voedingsstoffen opnemen dankzij de fijne schimmeldraden, en de zwam krijgt in ruil suikers die de plant produceert door fotosynthese; een win-winsituatie. Zwammen zijn echter op nog een andere manier nuttig in de voedselketen: ze worden gegeten door zowel gewervelde als ongewervelde dieren. Zwammen die ondergrondse vruchtlichamen vormen (truffels), zijn zelfs afhankelijk van dieren om hun sporen te verspreiden.

In Australië komen veel soorten truffels voor, en de relatie tussen zoogdieren en paddenstoelen is daar dan ook goed bestudeerd. Dankzij coëvolutie zijn de zwammen een aantrekkelijke geur gaan verspreiden, en hebben de zwammenetende dieren zich gespecialieerd in het lokaliseren en opgraven van truffels. Vaak hebben ze zelfs een aangepast spijsverteringsstelsel dat goed overweg kan met een truffelrijk dieet. In vergelijking met Australië is de diversiteit van truffelachtige paddenstoelen in België en Nederland klein: momenteel zijn in Vlaanderen 44 soorten bekend.

Wat staat er op het menu?

Bij de zoogdieren zijn het vooral eekhoorns die truffels eten. In België en Nederland is de Euraziatische rode eekhoorn wellicht de best gekende zwammeneter. De onderzoeksgroep Mycologie van de Universiteit Gent voerde in samenwerking met het marternetwerk een studie uit naar de aanwezigheid van sporen van truffels in maag en darmen van verkeersslachtoffers. Hieruit blijkt dat bijna 70% van de eekhoorns sporen van truffels in hun maag hadden, en dat de ondergrondse delicatesse het hele jaar door op het eekhoornmenu staat. Opvallend is wel dat in hun dieet sporen werden teruggevonden van slechts zeven soorten, wat een klein aandeel is van de 44 soorten truffels die momenteel in Vlaanderen zijn gekend. Omdat het hier maar over een beperkte studie gaat (78 eekhoorns), vermoeden de onderzoekers dat het werkelijk aantal soorten dat door de eekhoorn gegeten wordt nog veel hoger ligt.

Afbeelding

In de magen van eekhoorns werden sporen van 7 truffelsoorten gevonden, waaronder deze Hymenogaster niveus s. l. (Foto Dieter Slos)

Het belang van mycofagie

Zwammen die door dieren worden opgegeten, hebben sporen die zijn aangepast aan een tocht door het spijsverteringskanaal. De dikke en gepigmenteerde, vaak versierde wand van de spore blijft intact, waardoor de zwammen tot op soortniveau kunnen worden gedetermineerd. Dit levert interessante informatie op over de verspreiding van de paddenstoelen.  Zo werd het voorkomen van de dunwandige zijdetruffel (Hymenogaster hessei) in Vlaanderen voor het eerst gedocumenteerd op basis van de maaginhoud van een eekhoorn.

Er valt dus nog heel wat te onderzoeken en te ontdekken over de relatie tussen eekhoorns en paddenstoelen in de Lage Landen en het belang van mycofagie voor de verspreiding van zwammen wordt vaak onderschat. Om een beter beeld te krijgen van de rol die eekhoorns spelen in de verspreiding van truffels en andere zwammen, zouden meer dieren kunnen worden onderzocht in gebieden waar ook het voorkomen van de truffelsoorten wordt bijgehouden. Het is mogelijk dat eekhoorns vooral de meest voorkomende soorten eten, maar anderzijds is het ook heel waarschijnlijk dat ze een voorkeur hebben voor bepaalde soorten in hun zwammendieet.

Dit natuurbericht is gebaseerd op een artikel dat verschenen is in het lentenummer van Zoogdier. Voor het volledige verhaal en veel meer kan je terecht in het tijdschrift, dat wordt uitgegeven door de Nederlandse Zoogdiervereniging en Natuurpunt. Abonneer je hier.

Tekst: Niels Desmet, Zoogdierenwerkgroep Natuurpunt naar "Eekhoorns en truffels", Dieter Slos, Paul Van Daele en Annemieke Verbeken
Foto: Wesley Poelman & Dieter Slos