De ene (led)lamp is de andere niet

Kunstlicht kan het nachtelijk gedrag van dieren verstoren. Sommige insecten worden aangetrokken door licht, maar ook als dat niet het geval is, kunnen ze een negatieve impact ondervinden. Zo toont nieuw onderzoek met ledlampen in Engeland aan dat ook het zicht van vlinders en vogels wordt beïnvloed.

De precieze mechanismen achter de aantrekkingskracht van licht op insecten zijn nog niet helemaal bekend, maar het wordt alsmaar duidelijker hoe nefast de invloed van lichtvervuiling op fauna is. Kunstlicht draagt bij tot de achteruitgang van nachtvlinders. Dat komt niet alleen doordat veel nachtvlinders rechtstreeks door licht gelokt worden (en dus minder foerageren of paren), maar bijvoorbeeld ook omdat mannetjes bij teveel licht slechter vrouwtjes kunnen vinden, rupsen in een te lichte omgeving zich slechter ontwikkelen en zelfs de kwaliteit van hun voedsel (de waardplant) beïnvloed wordt door licht. Nachtvlinders zijn nachtelijke bestuivers en fungeren als bulkvoedsel voor andere dieren (zoals vogels en vleermuizen) en vervullen dus een cruciale rol in de natuur.

De ene ledlamp is de andere niet

Het vervangen van klassieke straatlantaarns door moderne ledverlichting heeft twee voordelen: niet alleen zijn ledlampen energie-efficiënter, ze trekken ook minder insecten aan. Al is er binnen de grote variatie van leds ook variatie in hun aantrekkingskracht voor insecten. Bovendien blijkt bijvoorbeeld dat aangepaste vleermuisvriendelijke ledverlichting dan weer minder energie-efficiënt is dan de zogenaamde PC (phosphor converted) amber ledverlichting. 

Kleurenzicht

Onderzoekers van de Universiteit van Exeter namen het groot avondrood, een vrij algemene nachtvlinder, als studieobject. Van die soort was het kleurenzicht al eerder onderzocht: daaruit bleek dat het groot avondrood kleuren in het donker beter kan onderscheiden dan bij daglicht. Dat is voor de vlinder belangrijk omdat hij ’s nachts op zoek gaat naar nectar. Dan is het handig om in het donker bloemen goed te kunnen waarnemen. In het Britse onderzoek werd de impact van 20 types lampen op het zicht van het groot avondrood nagegaan. Daaruit kwam naar voren dat de effecten verschillen van lamptype tot lamptype, maar dat de vlinders doorgaans slechter de kleuren van de bloemen kunnen waarnemen. Bij oranje leds (‘smalband’) en lagedruk natriumlampen lukt het de vlinders nagenoeg niet meer om kleurcontrasten te detecteren. Bij eenzelfde lamptype kon het effect zelfs sterk verschillen naargelang de lichtsterkte; de afstand van de vlinder tot de lamp kan dus bepalend zijn. 

Vleugelpatronen

Daarnaast gingen de onderzoekers na hoe goed de vlinders de vleugelpatronen van hun soortgenoten kunnen waarnemen bij verlichting van diezelfde 20 lamptypes. Daarvoor keken ze niet enkel naar het groot avondrood, maar ook naar dertien andere soorten nachtvlinders uit dezelfde familie, de pijlstaarten. Hieruit kwamen dezelfde conclusies voort. 

Camouflage

In een derde en laatste de luik modelleerden de onderzoekers hoe goed een predator als de pimpelmees de vlinders zou zien zitten bij lage lichthoeveelheden. Normaal houden vlinders zich overdag schuil op een plek waar ze goed gecamoufleerd zijn, vaak tegen een groene of bruine achtergrond. Over het algemeen zorgde kunstlicht ervoor dat de vlinders minder goed gecamoufleerd waren. 

Dit onderzoek toont aan dat de effecten van kunstverlichting op het zicht van vlinders complex en niet altijd eenduidig zijn. Lamptypes die minder schadelijk zijn voor de ene soort, zijn dan weer schadelijker voor een andere diergroep. Waar mogelijk moeten we streven naar donkere nachten: niet verlichten is voor de natuur nog steeds de beste oplossing. 

Tekst: Wim Veraghtert (Natuurpunt Studie)

Bron: Briolat E.S., Gaston K.J., Bennie J. e.a. 2021. Artificial nighttime lighting impacts visual ecology links between flowers, pollinators and predators. Nature Communications.