Dagvlinders en motten onder de klimaatzeis

De klimaatverandering zou een positieve impuls geven aan de zuidelijke dag- en nachtvlinders en die van de laaggelegen gebieden. Toch bewijst een Brits onderzoek dat die soorten meer geleden hebben dan verwacht. Maar hoe zit het in Vlaanderen?

Een groep wetenschappers toonde recent aan dat een groot deel van de Britse dag- en nachtvlinders tussen 1970 en 2010 serieuze klappen kregen van het veranderende klimaat. Tot dusver werd er echter in verschillende andere studies van uitgegaan dat de klimaatomstandigheden enkel de noordelijke soorten zouden schaden. Die verkiezen namelijk een koeler klimaat omdat ze daar optimaal in functioneren. De zuidelijke soorten en die van de laaggelegen gebieden zouden het volgens die voorspellingen zelfs beter gaan doen dankzij de hogere temperaturen. Toch blijkt de realiteit veeleer aan te sluiten bij het eerste scenario.

In totaal bestudeerde het team 131 zuidelijke nachtvlinder- en 24 dagvlindersoorten uit Groot-Brittannië. Daarbij bepaalden ze via verschillende parameters de klimaatgevoeligheid van elke soort, die ze daarna analyseerden in relatie tot de veranderingen die het klimaat gedurende de vier bestudeerde decennia doormaakte. Zo probeerden de onderzoekers de ontwikkelingen in de populatie en verspreiding van de dieren te voorspellen. De uitkomst bleek negatief: de resultaten toonden dat de helft van de bestudeerde nachtvlinders en een derde van de dagvlinders een duidelijke daling kenden ten opzichte van 1970.

Voorbeelden van verliezers zijn de Vierbandspanner, de Boksbaardvlinder en de Gehakkelde spanner, terwijl het Eikenuiltje en het Vroeg visstaartje veel beter reageerden op de nieuwe leefomstandigheden. Onder de vlinders kende dan weer de Argusvlinder de grootste moeilijkheden, maar het Oranjetipje, het Koevinkje en de Gehakkelde aurelia ondervonden een positieve invloed van het veranderde klimaat.

Of Vlaanderen de resultaten van Groot-Brittannië weerspiegelt, valt moeilijker te zeggen. Vlaamse wetenschappers kunnen namelijk niet terugvallen op zulke uitgebreide tellingen zoals die van de Britten. Voor nachtvlinders gaan die zelfs al terug tot 1960. De Vierbandspanner, de Gehakkelde spanner, het Vroeg visstaartje en de Gehakkelde aurelia laten bij ons dan ook geen eenduidig resultaat optekenen. De Vlaamse Boksbaardvlinder vertoont in Vlaanderen wel dezelfde ontwikkeling als in het Verenigd Koninkrijk. Vanaf 1990 evolueerde hij namelijk van een huis- tuin- en keukenmot naar een zeer zeldzame soort. En ook het Eikenuiltje bevestigt de Britse trend. In Vlaanderen vond je die tien jaar geleden enkel in de Kempen, terwijl je hem nu ook in bosgebieden tussen Gent en Brugge kan aantreffen.

De Argusvlinder doet het in Vlaanderen net als in Groot-Brittannië bijzonder slecht. Sinds 2000 kent die bedreigde vlinder een rampzalige achteruitgang, behalve aan de kust en in het Antwerpse havengebied. Het Oranjetipje wordt in de Vlaamse Vlinderatlas (2001-2010) daarentegen gedocumenteerd als een sinds de jaren negentig steeds algemenere soort, al dalen de cijfers tussen 2009 en 2015 opnieuw. Ook het Koevinkje lijkt toe te nemen sinds 2000. Dat zal echter volgens de Europese Vlinderatlas maar van korte duur zijn. Zonder extra maatregelen zal hij tegen 2050 met maximum 26 procent achteruitgaan en tegen 2080 met 56 procent.

De Europese Vlinderatlas gaat zelfs nog verder in de beschrijving van het doemscenario, door uit te pakken met alarmerende resultaten voor nog veel andere soorten. De overgrote meerderheid zal namelijk erg te lijden krijgen onder het toekomstige klimaat, zelfs met extra maatregelen. Veel soorten moeten hun verspreidingsgebied opschuiven naar het noorden en zullen daardoor gebied verliezen. Dat omdat ze de (snelle) verschuivingen niet kunnen volgen, omdat de bodemomstandigheden van hun ‘nieuwe gebied’ niet geschikt zijn of omdat er simpelweg geen noordelijker gelegen land meer beschikbaar is. Is 2080 dus nog ver weg? Nee. Maar klaar zijn we er bij lange niet voor.

Tekst: Wim Veraghtert, Natuurpunt Studie & Erin De Wolf, Natuurpunt; foto: Diane Appels

Help de vlinders in je tuin

Met deze 10 tips van Natuurpunt kan jij ook vlinders en motten beschermen in jouw tuin