Chinese vijvermossel duikt op in Kalken

Tijdens het onderzoek van de baggerspecie uit een gereinigde sloot in het natuurgebied de Kalkense Meersen is de Chinese vijvermossel ontdekt. Het gaat om de eerste waarneming van de exotische mossel in de provincie Oost-Vlaanderen. De soort profiteert van vermesting van het water en vormt een bedreiging voor inheemse riviermossels.

Bij het reinigen van een sloot wordt de baggerspecie op de oever gelegd. Daarin zijn vaak heel wat weekdieren of mollusken te vinden, soms zelfs nog levend. Het is een unieke gelegenheid om een beeld te krijgen van de soortenrijkdom in zo’n sloot.

Een zoekactie in de Driessesloot in de Kalkense Meersen leverde snel schelpen op van de zwanenmossel, Anodonta cygnea cellensis, goed herkenbaar aan de langgerekte vorm en rechte onderzijde en enkele schelpen van de veel kleinere schildersmossel, Unio pictorum. In beide gevallen ging het om doubletten, dubbele aan elkaar gehechte schelpen, wat wijst op verse exemplaren. Wat verder werd een levend exemplaar van de Chinese vijvermossel, Sinanodonta woodiana, gevonden. Over een afstand van 500 meter werden maar liefst 6 verse volwassen exemplaren van de Chinese vijvermossel verzameld.

Afbeelding

Fors exemplaar van de Chinese zwanenmossel (foto: Frank De Winter)

Dat is zeker geen goed nieuws. De soort hoort thuis in Azië maar teistert sinds 1979 het Europese continent: in Roemenië werd hij eerst aangetroffen, maar snel volgden andere landen (Spanje en Frankrijk 1982, Hongarije 1984, Italië 2003). Sinds 2010 komt hij zeker in 21 Europese landen voor. In België werd de eerste melding gemaakt in 1999. Het recreatiepark ‘De halve maan’ in Diest kreeg de primeur, later volgden Zonhoven (2001) en Oud Heverlee (2001). In natuurgebied ‘de Maten’ in Genk komt de soort sinds 2009 massaal voor.

De verspreiding van de Chinese mossel bleef dus lang tijd beperkt tot Limburg en Vlaams Brabant, maar deze vondst in Oost Vlaanderen voorspelt weinig goeds. Het lijkt erop dat de exoot in Vlaanderen westwaarts oprukt. Na verder onderzoek zullen wellicht meer waarnemingen volgen.

Waarom is de Chinese vijvermossel zo’n probleem?

Er zijn al heel wat exoten binnengekomen in ons land. Zolang ze geen inheemse soorten verdringen of bepaalde biotopen helemaal gaan domineren kan dat weinig kwaad. Bij de Chinese vijvermossel is dat wel het geval. In De Maten in Genk vind je geen enkele andere mosselsoort meer sinds de Chinese vijvermossel er massaal voorkomt.

Heel wat ecologen vrezen het invasief karakter van de Chinese vijvermossel, anderzijds zijn er ook aanwijzingen dat het niet altijd zo’n vaart loopt: in de Donau komt hij al 20 jaar voor en de populatie blijft de laatste jaren status quo. Toch lijkt het gevaarlijk om zomaar te hopen dat het goedkomt.

Dat de Chinese vijvermossel hier goed, beter zelfs, overleeft dan onze inheemse soorten zou vooral met vermesting te maken hebben: inheemse zwanenmossels gedijen best in voedselarm, dus ‘zuiverder’ water. Chinese vijvermossels verkiezen voedselrijk of vermest water.

Daarnaast heeft de Chinese mossel ook een streepje voor wat voortplanting betreft: ze produceren twee tot drie keer per jaar larven, terwijl onze soorten dat slechts één keer per jaar doen. Neem daarbij nog het grote formaat van de indringer (waardoor hij veel plaats en voedsel nodig heeft), en dan is de vrees voor een impact op onze inheemse soorten heel terecht.

Hoe geraakt de Chinese vijvermossel hier?

Het invoeren van graskarpers uit Azië zou de oorzaak zijn: veel zoetwatervissen dragen aan hun kieuwen de larven van de mossels mee, tot die larve te zwaar wordt, op de bodem valt en vanaf dan zijn groei als tweekleppige verderzet. Chinese graskarpers waren wellicht dragers van dergelijke larven en zo heeft men onbewust de Chinese vijvermossel hier geïntroduceerd. Een tweede bron is te vinden in tuin- en vijvercentra waar deze weekdieren als natuurlijke ‘filter’ voor vijvers worden verkocht.

Je kan de Chinese vijvermossel eenvoudig herkennen: de exemplaren zijn gemakkelijk 20 cm breed. De hoogte is ongeveer gelijk aan de breedte, ze hebben een dikke gezwollen top en een afgeronde onderzijde.

De toekomst zal uitwijzen hoe de machtsverhoudingen tussen deze soorten liggen: in de Driessesloot zijn de inheemse soorten wellicht nog in de meerderheid, maar hun toekomst lijkt onzeker.

Kunnen we iets doen om de Chinese mossel te stoppen? Helaas, behalve werk maken van zuiver water, lijken er geen mogelijkheden om het de soort moeilijk te maken. Toch één troost: eens opgekuist en gedroogd zijn ook Chinese vijvermossels prachtige, imposante schelpen in een collectie.

Tekst en foto’s: Frank De Winter, Natuurpunt Scheldeland