Amper vlinders dit voorjaar

De afgelopen weken kregen we bij Natuurpunt meldingen binnen van mensen die bezorgd waren over het beperkt aantal vlinders. Die indruk van heel weinig vlinders dit voorjaar blijkt inderdaad ook goed uit de cijfers. Bovendien is er niet onmiddellijk veel beterschap te verwachten. Wellicht hebben de lage aantallen vlinders te maken met de droogte en weersomstandigheden van 2022. 

Dagvlinders maken – samen met bv. aangename temperaturen, bloemen en zingende vogels – een belangrijk deel uit van het behaaglijke ‘lentegevoel’. Dit jaar laten de vlinders het echter grotendeels afweten: zelfs op de beste dagen worden er op de meeste plaatsen amper vlinders gezien.  Dat valt veel bezorgde mensen op. Bij vlinders is het (vooral in het voorjaar) echter soms niet zo eenvoudig om uit te maken of ze er niet zijn, of gewoon niet vliegen en dus vooral minder gezien worden, terwijl ze wel ergens zitten te rusten en wachten op beter weer. Indrukken kunnen dus misleiden, maar de indruk van weinig vlinders dit jaar wordt inderdaad ook bevestigd door de cijfers. 2023 is – nipt na 2021 - in Vlaanderen het slechtste voorjaar voor vlinders van de afgelopen 15 jaar. Vooral anders talrijke soorten als de verschillende witjes vliegen er nu opvallend weinig. Citroenvlinders, bonte zandoogjes en kleine vuurvlinders bv. waren/zijn er wel in redelijke aantallen. Van dagpauwoog wisten we dat de tweede generatie vorig jaar door de extreme droogte en hitte mislukte waardoor er weinig vlinders in overwintering gingen: de verwachtingen waren dus beperkt en dat bleek juist. 2009 is een positieve uitschieter in de dagvlindergrafiek omdat toen op de allerlaatste dagen van de beschouwde periode net een enorme invasie van trekkende distelvlinders ons land bereikte. De afgelopen dagen kwamen opnieuw wat trekkende distelvlinders aan in Vlaanderen, maar geen aantallen om de algemene cijfers te beïnvloeden.

Afbeelding

Index voor het totaal aantal dagvlinders in Vlaanderen voor de periode 1 april-20 mei obv. Waarnemingen.be. (*)

Is 2023 al meteen een compleet verloren vlinderjaar?

Op basis van wat we menen geleerd te hebben over de impact van recente droogteperiodes op onze vlinders was de voorspelling dat er na het absurd droge en hete 2022 veel kans was dat het dit jaar niet goed zou gaan met de vlinders (cf. Vlinderstudiedag Lier 25 maart 2023). Dat blijkt tot hiertoe dus te kloppen. Het seizoen met de meeste vlinders is bij ons echter pas de (na)zomer: dan vliegen er tot 10x meer vlinders dan in de lente. Dan vliegen er meer (en bovendien talrijke) soorten en een aantal soorten bouwt trouwens in de loop van het jaar populaties op in meerdere generaties die elkaar doorgaans ruim overtreffen in aantallen. Een slechte start is zelden gunstig, maar hoeft niet noodzakelijk ook meteen een totale ramp te worden voor de rest van het jaar. De prijzen voor de kwaliteit van het vlinderjaar worden pas uitgedeeld aan het einde van het jaar. Een niet te extreme zomer, niet te droog, niet te heet, niet te koud, niet te nat, en met de nodige afwisseling … kan mogelijk nog soelaas brengen. Zulke ‘normale’ zomers zijn ondertussen echter zeldzaam. Maar eerst komt nog de traditionele ‘junidip’: een periode tussen generaties in, waarop er heel weinig vlinders vliegen. Voor eventuele beterschap wordt het wachten tot eind juni, wanneer de zomervlinders van start gaan. Tenzij er nog onverwacht van ergens een flink aantal trekvlinders zou komen aanwaaien, maar ook die kans lijkt klein dit jaar.

Hoe staat het momenteel met de nachtvlinders?

Die durven al wel eens een tegendraadse tendens te volgen aan de dagvlinders: natte dagen, slecht voor dagvlinders, gaan vaak samen met bewolkte, relatief zachte en vochtige nachten, wat dan weer gunstig is voor nachtvlinders. De vroege voorjaarssoorten vlogen talrijk (in februari en maart): het zijn de rupsen van deze soorten die momenteel plaatselijk de eiken kaalvreten. Maar helaas niks meer van die overvloed momenteel: het hardnekkige koele, droge weer zorgt nu al bijna twee maanden voor veel heldere, droge, koude nachten en dat is een recept voor weinig nachtvlinders. Voor de periode sinds 1 april is dit jaar het slechtste jaar voor nachtvlinders van de afgelopen 15 jaar, samen met 2021. Twee jaar geleden duurde het trouwens tot half juni voor er flinke aantallen nachtvlinders vlogen. Het ziet er naar uit dat dit zich gaat herhalen.

Afbeelding

Gemiddeld aantal macro-nachtvlinders per nacht per Skinner lichtval op het nachtvlindermeetpunt te Zichem (telkens voor 1 april-25 mei).

Populaties van insecten kennen frequent grote schommelingen en één jaar met lage aantallen hoeft geen ramp te betekenen. Het is meer zorgwekkend dat in beide grafieken de langetermijntrend flink negatief is: beiden tonen ze 2-5% afname in aantallen per jaar, wat helaas typisch is voor het gemiddeld verlies aan biodiversiteit in de wereld. Dat wil zeggen dat een kwart tot de helft van alle leven verdwijnt op 10 jaar tijd. Dat krijg je wanneer de pauzeknop voor het natuurherstel al decennia ingedrukt staat.

(*) technische noot over datagebruik:

Voor dagvlinders gebruiken we de data uit waarnemingen.be van enkele honderden waarnemers verspreid over het land die frequent (ook gewone) vlinders melden (aanvankelijk 2-300 waarnemers per jaar, recenter >800). We berekenen op basis van al hun waarnemingen (van alle soorten, ook niet vlinders) hoe actief die mensen geweest zijn: hoeveel verschillende kilometerhokken ze op hoeveel dagen bezocht hebben. Per dag wordt een vlinderindex berekend: som van alle door hen gemelde vlinders tov. de zoekinspanning (aantal bezochte kilometerhokken).

Om het onderscheid te kunnen maken tussen vlinders die niet aanwezig zijn en vlinders die er zijn, maar die niet actief zijn (en dus veel minder gezien worden), selecteren we per jaar uit de periode 1 april – 20 mei de 10 ‘beste vliegdagen’, ttz. met de hoogste index (=meeste vlinders tov. zoekinspanning). Het gemiddelde van die 10 beste dagen gebruiken we als indexwaarde voor dat jaar. Als vlinders niet vliegen op de 10 beste dagen van de lente, dan zijn ze er waarschijnlijk ook gewoon niet. In die beperkte selectie gaat het nog om 240.136 gemelde vlinders en 145.333 daghokbezoeken.

Tekst: Marc Herremans (Natuuronderzoeker Natuurpunt)

Databeheer: Karin Gielen