Afrikaanse Zadellibel zwerft tot in Zeebrugge

Op 10 oktober 2015 trof Joachim Bertrands tijdens een watervogelexcursie onverwachts een mannelijk exemplaar van de Zadellibel aan in de achterhaven van Zeebrugge. Van de zeldzame Afrikaanse zwerver zijn in Vlaanderen nog maar een handvol exemplaren gezien.

De Zadellibel is een zuidelijke libellensoort met een buitengewone reislust. De soort komt van nature voor in droge delen van Afrika, het Midden-Oosten en zuidwest-Azië tot Pakistan en India. In Europa langs de Middellandse Zee, maar ook daar blijft het een zeldzame verschijning. Dat de zwerver ook in onze contreien gesignaleerd wordt, is hoogst uitzonderlijk. Tot 1998 waren er maar 2 waarnemingen bekend in ons land, een wijfje in Brussel in 1874 en een exemplaar in Genk in 1958. De voorbije jaren werden stelselmatig meer zwervende exemplaren gemeld via www.waarnemingen.be (in 2007, 2008, 2011, 2013) en www.waarneming.nl. Het strafste reisverhaal van de soort dateert van precies 20 jaar geleden: toen werd de Afrikaanse Zadellibel op IJsland gespot. Het is nog steeds de enige libellensoort die ooit op dit afgelegen eiland gezien werd.

In Afrika en Azië plant de soort zich voort in ondiepe waterpartijen die omwille van de hitte geregeld droogvallen. Dat heeft zo zijn voordelen voor de libel: er zijn veel prooidieren te vinden, er is maar weinig vegetatie, maar tegelijk zijn er geen vissen die hen kunnen bejagen. Die omstandigheden zijn optimaal om de larven een razendsnelle ontwikkeling te geven. Op drie maanden tijd kan een eitje uitgroeien tot een uitsluipende libel. Dat is nodig, want in hun oorspronkelijk leefgebied is het voortplantingswater slechts gedurende een erg korte periode beschikbaar.

Het feit dat de Zeebrugse Zadellibel werd aangetroffen op een tijdelijke poel in de Achterhaven is niet onlogisch. Het is het leefgebied dat het sterkst gelijkt op het op het oorspronkelijk leefgebied. Bovendien werden ook in duinplassen in het zuidwesten van Nederland recent 2 rondzwervende Zadellibellen gezien.

Afbeelding

De Zadellibel herkennen is geen sinecure. De soort lijkt vooral op de Zuidelijke keizerlibel, maar ook op de in België zeer algemene Grote keizerlibel. Opvallende kenmerken zijn de hemelsblauwe vlek op de basis van het achterlijf (het zogenaamde ‘zadel’), de bruine ogen met een geelgroene achterrand en het geelbruine borststuk. Nog opvallend: hoewel het een zeldzaam gebeuren is, kan je deze soort in principe het hele jaar door spotten. In de winter of vroeg in het voorjaar wanneer geen enkele andere libellensoort vliegt, trekt deze zonderlinge zwerver meteen de aandacht.

Het lijkt er voorlopig niet op dat de Zadellibel een blijver is. Op 9/9/2015 werd voor het eerst eileg waargenomen van de soort in Nederland, maar in België werden alleen nog maar zwervers gesignaleerd. De eitjes noch larven van deze tropische soort zijn in staat om onze winters te overleven. Het Zeebrugse exemplaar betrof een mannetje, dus van ei-afzet was er geen sprake....

Tekst: Joachim Bertrands, Starling & Jorg Lambrechts, Natuurpunt Studie
Foto: Erwin Collaerts